(લેખ-૧.) હકારાત્મક વિચાર વ્યકિતત્વને સુંદર બનાવે છે.
દરેક વ્યકિત પોતાની શારીરિક સુંદરતા અંગે સભાન હોય છે. નાનું બે વર્ષનું બાળક પણ અરીસા સામે ઊભું રહીને હસતું જોવા મળે છે અને આમે હસતું બાળક હંમેશાં સુંદર લાગતું હોય છે નહીં? પરંતુ મોટા થઇને આ સુંદરતા જાળવવા મહેનત કરવી પડે છે. અરીસા સામે ઊભા રહીને કલાકોના કલાકો પોતે વધારે સુંદર કેમ દેખાય તે માટે પસાર કરવા પડતા હોય છે અને જયારે આપણી બાહ્ય સુંદરતાનાં કોઇ વખાણ કરે તો આપણા આનંદનો પાર નથી રહેતો. પરંતુ શું વ્યકિત માટે માત્ર શારીરિક સુંદરતા મહત્ત્વની હોય છે? શું જરૂરી નથી કે જેટલી મહેનત અને મહત્ત્વ શારીરિક સુંદરતાને આપીએ તેટલું જ-કદાચ તેનાથી વધારે મહત્ત્વ આપણી મનોસુંદરતાને આપીએ.
આ વિષય પર ઘણા ખરા લોકો અજાણ હોય છે. કાં તો તેમની પાસે સમયનો અભાવ હોય છે. કારણ?? મનોસુંદરતાને વધારવા માટેનું કોઇ પાર્લર નથી હોતું. જયાંત્યાં તમે અરીસા સામે બેસી જાવ અને ત્રણ-ચાર વ્યકિતઓ ક્રીમ, પાઉડર વગેરે લાવીને તમારી સુંદરતાને થોડા જ કલાકોમાં ચાર ચાંદ લગાવી આપે. મનોસુંદરતાને વધારવા માટે દરેક વ્યકિતએ નિયમિત પોતે જ મહેનત કરવી પડે છે. રોજબરોજનું સંઘર્ષભર્યું જીવન વ્યકિતની મનોસુંદરતાના ચળકાટને ઝાંખો પાડી દે છે. આત્મવિશ્વાસ અને આત્મસમ્માન મનોસુંદરતાની મુખ્ય તાકાત હોય છે.
દિમાગમાં પાંચ અલગ પ્રકારનાં કેન્દ્ર હોય છે.
હકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્ર
નકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્ર
અર્ધ જાગૃત (અન્કોન્શીયસ) કેન્દ્ર
કલ્પનાશકિત કેન્દ્ર
યાદશકિત કેન્દ્ર
વ્યકિત પોતાના દિમાગને જે સભાન રીતે કેળવે છે, તે પ્રમાણે વિચારો કાં હકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્રમાં, કાં તો નકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્રમાં જઇને ભાવના ઉત્પન્ન કરે છે જેનો પ્રતિભાવ આપણને વ્યકિતનાં વાણી, વ્યવહાર અને વર્તનમાં જોવા મળે છે. વ્યકિતની અંદર દૃષ્ટિકોણ મહત્ત્વનો રોલ અદા કરતો જોવા મળે છે. હતાશા, ચિંતા, નિરાશા, ગુસ્સો, કુટેવ, ઇષ્ર્યા, ઉદાસીનતા જેવી નકારાત્મક ભાવનાઓ વ્યકિતના જીવનમાં પ્રગતિ સાધવા માટે બાધારૂપ હોય છે. આખા દિવસની નકારાત્મક ભાવના- વિચારનો ચક્રવ્યૂહ વ્યકિતને ઉન્નતિની દિશામાં કયારેય પણ લઇ જતો નથી. જો તમે ઘ્યાનથી આજુબાજુની વ્યકિતઓને જોશો તો ખ્યાલ આવશે કે ઘણી વ્યકિતઓ બોલતી વખતે અપશબ્દોનો પ્રયોગો કરતાં હોય છે.
ઘણી વ્યકિત નકારાત્મક શબ્દોનો જેમ કે નહીં, નાનો પ્રયોગ વધારે કરતા હોય છે. સાધારણ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે કે, ‘શું કરતાં હતાં?’ તો જવાબમાં ‘ના, ખાસ કંઇ નહીં?’ વાકયની શરૂઆત જ નકારાત્મક શબ્દોથી થતી હોય છે. ઘણી વ્યકિતઓ નીરસ-નિરુત્સાહી વાર્તાલાપ કરતી જોવા મળતી હોય છે.
વર્તન અને વ્યવહારમાં પણ છણકા અથવા તોછડાપણાની ઝલક દેખાતી હોય છે. શું કયારેય વિચાર્યું છે ખરું કે આપણી શારીરિક બીમારીઓનું મુખ્ય કારણ આપણા મનની ‘નકારાત્મકતા’ છે. ઘણી વ્યકિતઓ માટે એક સાધારણ દુખાવો અસા બની જતો હોય છે. જયારે ઘણી વ્યકિતઓ પોતાના હકારાત્મક વિલ પાવરથી આયુષ્યને લાંબું કરી દે છે.
અહીં પ્રસ્તુત કરેલી ટિપ્સ વ્યકિતની અંદરના હકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્રને કેળવવામાં મદદરૂપ થશે. નાની-નાની વસ્તુઓ તેમજ પરિસ્થિતિમાં ખુશ રહેતા શીખવું અને હકારાત્મક દૃષ્ટિકોણ કેળવી પરિસ્થિતિ તેમજ બીજી વ્યકિતને ખુશી આપવી.
માનસિક સુંદરતા વધારવા માટે સવારે ઊઠીને અરીસા સામે ઊભા રહી હસતા મોઢે નીચેનાં હકારાત્મક વાકયો પોતાના માટે બોલવાં. ‘હું એક સારી વ્યકિત છું, મને મારા ઉપર વિશ્વાસ છે, હું મારી જાતને પ્રેમ કરું છું, હું હકારાત્મક વિચાર અને ભાવના ધરાવનાર વ્યકિત છું, મને મારી બુદ્ધિ અને મગજ ઉપર પૂરો વિશ્વાસ છે. હું એક સફળ અને મહેનતુ વ્યકિત છું. હું જે ઈચ્છું છુ તે મેળવું છું.
આ ક્રિયા માત્ર ૨૧ દિવસ કરો. તમે ૨૧ દિવસ પછી તમારી જાત ણે બદલાયેલી જોશો.
આ વિષય પર ઘણા ખરા લોકો અજાણ હોય છે. કાં તો તેમની પાસે સમયનો અભાવ હોય છે. કારણ?? મનોસુંદરતાને વધારવા માટેનું કોઇ પાર્લર નથી હોતું. જયાંત્યાં તમે અરીસા સામે બેસી જાવ અને ત્રણ-ચાર વ્યકિતઓ ક્રીમ, પાઉડર વગેરે લાવીને તમારી સુંદરતાને થોડા જ કલાકોમાં ચાર ચાંદ લગાવી આપે. મનોસુંદરતાને વધારવા માટે દરેક વ્યકિતએ નિયમિત પોતે જ મહેનત કરવી પડે છે. રોજબરોજનું સંઘર્ષભર્યું જીવન વ્યકિતની મનોસુંદરતાના ચળકાટને ઝાંખો પાડી દે છે. આત્મવિશ્વાસ અને આત્મસમ્માન મનોસુંદરતાની મુખ્ય તાકાત હોય છે.
દિમાગમાં પાંચ અલગ પ્રકારનાં કેન્દ્ર હોય છે.
હકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્ર
નકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્ર
અર્ધ જાગૃત (અન્કોન્શીયસ) કેન્દ્ર
કલ્પનાશકિત કેન્દ્ર
યાદશકિત કેન્દ્ર
વ્યકિત પોતાના દિમાગને જે સભાન રીતે કેળવે છે, તે પ્રમાણે વિચારો કાં હકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્રમાં, કાં તો નકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્રમાં જઇને ભાવના ઉત્પન્ન કરે છે જેનો પ્રતિભાવ આપણને વ્યકિતનાં વાણી, વ્યવહાર અને વર્તનમાં જોવા મળે છે. વ્યકિતની અંદર દૃષ્ટિકોણ મહત્ત્વનો રોલ અદા કરતો જોવા મળે છે. હતાશા, ચિંતા, નિરાશા, ગુસ્સો, કુટેવ, ઇષ્ર્યા, ઉદાસીનતા જેવી નકારાત્મક ભાવનાઓ વ્યકિતના જીવનમાં પ્રગતિ સાધવા માટે બાધારૂપ હોય છે. આખા દિવસની નકારાત્મક ભાવના- વિચારનો ચક્રવ્યૂહ વ્યકિતને ઉન્નતિની દિશામાં કયારેય પણ લઇ જતો નથી. જો તમે ઘ્યાનથી આજુબાજુની વ્યકિતઓને જોશો તો ખ્યાલ આવશે કે ઘણી વ્યકિતઓ બોલતી વખતે અપશબ્દોનો પ્રયોગો કરતાં હોય છે.
ઘણી વ્યકિત નકારાત્મક શબ્દોનો જેમ કે નહીં, નાનો પ્રયોગ વધારે કરતા હોય છે. સાધારણ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે કે, ‘શું કરતાં હતાં?’ તો જવાબમાં ‘ના, ખાસ કંઇ નહીં?’ વાકયની શરૂઆત જ નકારાત્મક શબ્દોથી થતી હોય છે. ઘણી વ્યકિતઓ નીરસ-નિરુત્સાહી વાર્તાલાપ કરતી જોવા મળતી હોય છે.
વર્તન અને વ્યવહારમાં પણ છણકા અથવા તોછડાપણાની ઝલક દેખાતી હોય છે. શું કયારેય વિચાર્યું છે ખરું કે આપણી શારીરિક બીમારીઓનું મુખ્ય કારણ આપણા મનની ‘નકારાત્મકતા’ છે. ઘણી વ્યકિતઓ માટે એક સાધારણ દુખાવો અસા બની જતો હોય છે. જયારે ઘણી વ્યકિતઓ પોતાના હકારાત્મક વિલ પાવરથી આયુષ્યને લાંબું કરી દે છે.
અહીં પ્રસ્તુત કરેલી ટિપ્સ વ્યકિતની અંદરના હકારાત્મક જ્ઞાન કેન્દ્રને કેળવવામાં મદદરૂપ થશે. નાની-નાની વસ્તુઓ તેમજ પરિસ્થિતિમાં ખુશ રહેતા શીખવું અને હકારાત્મક દૃષ્ટિકોણ કેળવી પરિસ્થિતિ તેમજ બીજી વ્યકિતને ખુશી આપવી.
માનસિક સુંદરતા વધારવા માટે સવારે ઊઠીને અરીસા સામે ઊભા રહી હસતા મોઢે નીચેનાં હકારાત્મક વાકયો પોતાના માટે બોલવાં. ‘હું એક સારી વ્યકિત છું, મને મારા ઉપર વિશ્વાસ છે, હું મારી જાતને પ્રેમ કરું છું, હું હકારાત્મક વિચાર અને ભાવના ધરાવનાર વ્યકિત છું, મને મારી બુદ્ધિ અને મગજ ઉપર પૂરો વિશ્વાસ છે. હું એક સફળ અને મહેનતુ વ્યકિત છું. હું જે ઈચ્છું છુ તે મેળવું છું.
આ ક્રિયા માત્ર ૨૧ દિવસ કરો. તમે ૨૧ દિવસ પછી તમારી જાત ણે બદલાયેલી જોશો.
(લેખ-૨.) દરેક માં-બાપ આ લેખ વાંચે એવી ભલામણ....
બાળકને મારશો નહીં ....
બાળકને મારવાના કોઈ જ લાભ નથી. મારવાથે ઊલટું તે વધારે બગડે છે. આનાથી એની આત્મચાહના ઓછી થાય છે. હંમેશા માબાપનો અને શિક્ષકોનો માર ખાનારાં બાળકો ક્યાં તો આક્રમક બની જાય છે અથવા વધારે દબાયેલાં રહેતાં હોય છે. જે વ્યક્તિ નાનપણમાં એનાં માબાપનો માર ખાઈને મોટી થયેલી હોય છે એ વખત જતાં પોતાનું કામ કઢાવવા માટે હિંસા અને આક્રમકતાનો ઉપયોગ કરતી થઈ જાય છે. માર ખાનારાં બાળકોની અંદર પુખ્ત વયે આત્મવિશ્વાસનો અભાવ તેમ જ હતાશાનું પ્રમાણ વધારે જોવા મળે છે. આધુનિક સંશોધનોથી એવું પણ જણાયું છે કે આવી વ્યક્તિઓ મોટી થઈને નીચલા દરજ્જાની, ઓછા વેતનની નોકરીથી ચલાવી લેતા હોય છે.
પ્રશ્ન એ છે કે માબાપ બાળકોને મારે છે કેમ ? જેમણે નાનપણમાં માર ખાધેલો હોય એવાં માબાપમાં સ્વાભાવિક રીતે જ એના સંસ્કારો રહેવાના. પોતે બાળપણમાં મેળવેલા તમાચા અને ધોલધપાટનો જાણે કે તેઓ પોતાનાં બાળકો પાસેથી હિસાબ ચૂકતે કરતા હોય છે. ઘણાં માતાપિતા પોતાના જીવનની અને રોજબરોજની પડોજણોનો રોષ બાળક પર કાઢતા હોય છે. સાસુના ત્રાસથી કંટાળેલી માતા કે ઑફિસના કામના બોજ અને ઉપરીની જોહુકમીથી ચિડાયેલો પિતા એમનું બધું જોર બાળક પર કાઢતા હોય છે. એમના જીવનનો તણાવ ખોટી રીતે વ્યક્ત કરવા માટે બાળક હથિયાર બની જાય છે. આને ‘પાડાને વાંકે પખાલીને ડામ’ જ કહેવાય કે ? પોતાની હતાશા વ્યક્ત કરવા માટે લાચાર બાળકથી વધારે સારું હાથવગું બીજું કયું સાધન એમને મળે ? બાળકને શિસ્તના હેતુસર મારનાર માબાપ પણ કંઈ ઓછાં નથી, પણ એમણે સમજી લેવું જોઈએ કે આ ઉપાય બાળકને સન્માર્ગે વાળતો નથી. તેથી બાળકને મારતાં પહેલાં બે વાર વિચાર કરજો. બાળકને મારવાનું મન થાય ત્યારે શું કરશો ? આ રહી થોડી ઉપયોગી ચાવીઓ :
[1] સ્વસ્થતા ગુમાવો નહીં : બાળકનું વર્તન જ્યારે તમને ખૂબ જ અકળાવે ત્યારે તમારો લાગણીઓ પરનો કાબૂ જાય એ સ્વાભાવિક છે. પણ યાદ રાખો કે બાળકોમાં તેમનાં માબાપની લાગણીઓ સાથે રમત રમવાની અકળ આદત હોય છે. માબાપ અકળાતાં હોય ત્યારે એમને મજા પડી જાય છે અને એ એમની વધારે પરીક્ષા કરે છે. આવી વખતે એ જગ્યા છોડીને આઘા ખસી જવામાં જ શાણપણ છે. આનાથી જાત પરનો સંયમ ગુમાવવાનો વખત આવશે નહીં.
[2] દઢતા જાળવો, પણ વહાલના ભોગે નહીં : ઘણી વાર માબાપના સૂચન પ્રત્યે બાળક ધરાર આંખ આડા કાન કરે છે ત્યારે માબાપનો પિત્તો જાય એ સ્વાભાવિક છે. આવા વખતે હાથ ઊઠી જાય એ વિકલ્પ કામ કરતો નથી. એને બદલે સહેજ નમો, બાળકની નજીક જાઓ અને એને પ્રેમથી સ્પર્શીને તમારી આજ્ઞા મક્ક્મ શબ્દોમાં રજૂ કરો. તે વખતે તમારા અવાજમાં વહાલ વ્યક્ત કરવાનું ભૂલશો નહીં. આપણે ગુસ્સે થઈએ ત્યારે ઘણું કરીને બાળક પ્રત્યેનું આપણું વહાલ વીસરી જઈએ છીએ, પણ તે બરાબર નથી. પ્રેમ અને ગુસ્સો સાથે સંભવી શકે છે. વર્તનમાં ગુસ્સો નહીં પણ દઢતા આણવી જરૂરી છે.
[3] બાળકને પસંદગી આપો : બાળક કંઈ અણગમતી પ્રવૃત્તિ કરતું હોય ત્યારે એને મારીને રોકવાથી કામ સરશે નહીં. એના બદલે એને પસંદગી આપો. જેમ કે જમવા બેસતી વખતે એ રમત કર્યા કરતું હોય ત્યારે એને સ્પષ્ટ પૂછો કે : ‘તારે રમત રમવી છે કે પછી ખાઈ લેવું છે ?’ અથવા તમે એને ભણાવવા બેસાડો તે વખતે અભ્યાસમાં ચિત્ત પરોવવાને બદલે ટી.વી. જોવાનું ચાલુ રાખે તો એને કહી શકાય, ‘તું અભ્યાસ કરવા ન માંગતો હોય તો હું અહીંથી જતો રહું અને મારું કામ કરું.’ પછી તમારા શબ્દોને ચોક્કસ અમલમાં મૂકો; બાળક રમત કરવાનું તમારું સૂચન અવગણવાનું ચાલુ રખે તો તમે એ જગ્યાએથી ખસી જાઓ અને બાળક અભ્યાસની તૈયારી બતાવે ત્યારે જ ત્યાં પરત આવો.
[4] એને પરિણામનું ભાન કરાવો : રમત રમતાં એ પડોશીની બારીનો કાચ તોડી આવે તો એને મારવાથી એ સુધરશે નહીં. પછી ભવિષ્યમાં ફરીથી જ્યારે એ કંઈ ભૂલ કરી બેસશે ત્યારે તમારા મારથી બચવા માટે એ એની ભૂલ તમારાથી સંતાડશે અથવા તો જૂઠું બોલીને જાત બચાવવાનો પ્રયાસ કરશે. એને બદલે એને એના અવિચારી કાર્યથી પેદા થયેલા પરિણામનો ખ્યાલ આપો અને પોતાના કાર્યની જવાબદારીનો સ્વીકાર કરવાની ટેવ પાડો.
[5] બાળકને વિચારવાનો સમય આપો : બાળક જ્યારે માબાપ સાથે નક્કી થયેલા કોઈ મુદ્દામાંથી ધરાર ફરી જાય ત્યારે એને મારવાની વૃત્તિ થઈ આવે એ સ્વાભાવિક છે, પણ વ્યર્થ છે. એને બદલે એને એનું વર્તન સુધારવાની તક આપો. એને એ માટે પૂરતો સમય આપો. અપેક્ષિત વર્તન કરીને એ તમારો વિશ્વાસ પુન: જીતી લે માટે એને સ્પષ્ટ ચેતવણી સાથે થોડો સમય આપો.
[6] ઘર્ષણ ટાળો : બાળક સાથે કંઈ વિવાદાસ્પદ બને ત્યારે એની સાથે વ્યર્થ દલીલમાં ઊતરવાને બદલે એ પરિસ્થિતિથી તત્કાળ દૂર થઈ જાઓ, બીજા રૂમમાં જતા રહો અથવા અન્ય કામમાં લાગી જાઓ. પછી જ્યારે પરિસ્થિતિ ઠેકાણે પડે ત્યારે બાળક સાથેની વાતચીત આગળ વધારો. પરસ્પર જીદમાં એ વખતે એ મુદ્દાને વળગી રહેવા જઈએ તો નાહક આપણે આપણો ગુસ્સો ગુમાવીને બાળકને મારી પાડીએ એવું બને. એને બદલે એને શાંતિ અને મક્કમતાથી કહો : ‘હું બાજુની રૂમમાં મારું કામ કરું છું; તું જ્યારે શાંતિથી વાત કરવા તૈયાર થાય ત્યારે મને કહેજે.’
[7] બાળક પાસેથી શું અપેક્ષિત છે એની એને અગાઉથી સ્પષ્ટ જાણ કરો : બાળક પાસેથી શું ઈચ્છીએ છીએ એની જો એને સ્પષ્ટતા જ ન હોય તો એ મૂંઝાઈ જાય અને આપણને અકળામણમાં મૂકે એવું વર્તન કરી બેસે એવું બને. એ એના મિત્રોની સંગત માણી રહ્યું હોય ત્યારે એકાએક જ આપણે એને ‘તાત્કાલિક ઘેર પાછો આવી જા નહીં તો હું તને જોઈ લઈશ.’ એવો હુકમ કરી દઈએ તે બરાબર નથી. એને બદલે એ જ્યારે એના દોસ્તને ત્યાં જવા નીકળે ત્યારે જ સ્પષ્ટ જણાવીએ કે સાંજે છ વાગ્તા પહેલાં પાછો આવી જજે. તો એ આપણી આજ્ઞાને આયોજનપૂર્વક અનુસરી શકે અને બિનજરૂરી ઘર્ષણમાંથી આપણે ઊગરી જઈએ.
[8] તમારા જૂના દિવસોને યાદ કરો : તમારા બાળપણમાં તમને તમારા માબાપનો માર પડતો એ તમને ગમતું ? માર ખાતી વખતે તમારા મનમાં શી લાગણી ઊઠતી ? તમારા સ્વમાન અને આત્મગૌરવ પર ઘા થતો એ તમને પસંદ હતો ? તમને પસંદગી આપવામાં આવે તો તમે તમારા બાળપણમાં તમારા માબાપનો પ્રેમ પસંદ કર્યો હોત કે માર ? આજે તમને તમારી ભૂલ બદલ કોઈ મારે એ ગમે ખરું ? તમે આજે કદી કોઈ ભૂલ કરતા જ નથી ? તમારી ભૂલનો અહેસાસ તમને કોઈ અપમાનિત કરીને કે બધાંની વચ્ચે મારીને કરાવે એ તમને ગમે ખરું ? બાળકને મારીને તમે તમારા નાનપણમાં ખાધેલા મારનો બદલો લો છો કે પછી તમારા માબાપ પાસેથી મળેલા આ ખોટા શિક્ષણનો તદ્દન લાચારીથી કે અવશપણે અમલ કરી રહ્યા છો ? આ સઘળા પ્રશ્નોના ઉત્તર તમને તમારું આજનું વર્તન ઘડવામાં ચોક્કસપણે ઉપયોગી થશે.
[9] પોતાની જાત માટે થોડો સમય કાઢો : જે માબાપ જીવનમાં રઘવાયાં થયાં હોય, શાંતિનો અભાવ અનુભવતા હોય, હતાશામાં જીવતાં હોય, જીવનશક્તિનો અભાવ અનુભવતા હોય એ એમના બાળક સાથેના વર્તનમાં પોતાનો કાબૂ ગુમાવી બેસે એવો પૂરેપૂરો સંભવ છે. પોતાની હતાશા બાળક પર કઢાય નહીં. પોતાના મનોરંજનનો ખ્યાલ રાખો. નિયમિત કસરત કરો. ઈતર વાંચન કરો. પોતાના શોખની કે રુચિની પ્રવૃત્તિ માટે નિયમિત થોડો સમય કાઢો. કામમાંથી રજા પાડો. હળવાશનો સમય કાઢો. પોતાના દિલનો ઊભરો કોઈની આગળ વ્યક્ત કરી કાઢો. મન જો હળવું હશે તો પોતાના વર્તન પરનો કાબૂ અકબંધ રહેશે એ નક્કી છે.
બાળકને મારવાના કોઈ જ લાભ નથી. મારવાથે ઊલટું તે વધારે બગડે છે. આનાથી એની આત્મચાહના ઓછી થાય છે. હંમેશા માબાપનો અને શિક્ષકોનો માર ખાનારાં બાળકો ક્યાં તો આક્રમક બની જાય છે અથવા વધારે દબાયેલાં રહેતાં હોય છે. જે વ્યક્તિ નાનપણમાં એનાં માબાપનો માર ખાઈને મોટી થયેલી હોય છે એ વખત જતાં પોતાનું કામ કઢાવવા માટે હિંસા અને આક્રમકતાનો ઉપયોગ કરતી થઈ જાય છે. માર ખાનારાં બાળકોની અંદર પુખ્ત વયે આત્મવિશ્વાસનો અભાવ તેમ જ હતાશાનું પ્રમાણ વધારે જોવા મળે છે. આધુનિક સંશોધનોથી એવું પણ જણાયું છે કે આવી વ્યક્તિઓ મોટી થઈને નીચલા દરજ્જાની, ઓછા વેતનની નોકરીથી ચલાવી લેતા હોય છે.
પ્રશ્ન એ છે કે માબાપ બાળકોને મારે છે કેમ ? જેમણે નાનપણમાં માર ખાધેલો હોય એવાં માબાપમાં સ્વાભાવિક રીતે જ એના સંસ્કારો રહેવાના. પોતે બાળપણમાં મેળવેલા તમાચા અને ધોલધપાટનો જાણે કે તેઓ પોતાનાં બાળકો પાસેથી હિસાબ ચૂકતે કરતા હોય છે. ઘણાં માતાપિતા પોતાના જીવનની અને રોજબરોજની પડોજણોનો રોષ બાળક પર કાઢતા હોય છે. સાસુના ત્રાસથી કંટાળેલી માતા કે ઑફિસના કામના બોજ અને ઉપરીની જોહુકમીથી ચિડાયેલો પિતા એમનું બધું જોર બાળક પર કાઢતા હોય છે. એમના જીવનનો તણાવ ખોટી રીતે વ્યક્ત કરવા માટે બાળક હથિયાર બની જાય છે. આને ‘પાડાને વાંકે પખાલીને ડામ’ જ કહેવાય કે ? પોતાની હતાશા વ્યક્ત કરવા માટે લાચાર બાળકથી વધારે સારું હાથવગું બીજું કયું સાધન એમને મળે ? બાળકને શિસ્તના હેતુસર મારનાર માબાપ પણ કંઈ ઓછાં નથી, પણ એમણે સમજી લેવું જોઈએ કે આ ઉપાય બાળકને સન્માર્ગે વાળતો નથી. તેથી બાળકને મારતાં પહેલાં બે વાર વિચાર કરજો. બાળકને મારવાનું મન થાય ત્યારે શું કરશો ? આ રહી થોડી ઉપયોગી ચાવીઓ :
[1] સ્વસ્થતા ગુમાવો નહીં : બાળકનું વર્તન જ્યારે તમને ખૂબ જ અકળાવે ત્યારે તમારો લાગણીઓ પરનો કાબૂ જાય એ સ્વાભાવિક છે. પણ યાદ રાખો કે બાળકોમાં તેમનાં માબાપની લાગણીઓ સાથે રમત રમવાની અકળ આદત હોય છે. માબાપ અકળાતાં હોય ત્યારે એમને મજા પડી જાય છે અને એ એમની વધારે પરીક્ષા કરે છે. આવી વખતે એ જગ્યા છોડીને આઘા ખસી જવામાં જ શાણપણ છે. આનાથી જાત પરનો સંયમ ગુમાવવાનો વખત આવશે નહીં.
[2] દઢતા જાળવો, પણ વહાલના ભોગે નહીં : ઘણી વાર માબાપના સૂચન પ્રત્યે બાળક ધરાર આંખ આડા કાન કરે છે ત્યારે માબાપનો પિત્તો જાય એ સ્વાભાવિક છે. આવા વખતે હાથ ઊઠી જાય એ વિકલ્પ કામ કરતો નથી. એને બદલે સહેજ નમો, બાળકની નજીક જાઓ અને એને પ્રેમથી સ્પર્શીને તમારી આજ્ઞા મક્ક્મ શબ્દોમાં રજૂ કરો. તે વખતે તમારા અવાજમાં વહાલ વ્યક્ત કરવાનું ભૂલશો નહીં. આપણે ગુસ્સે થઈએ ત્યારે ઘણું કરીને બાળક પ્રત્યેનું આપણું વહાલ વીસરી જઈએ છીએ, પણ તે બરાબર નથી. પ્રેમ અને ગુસ્સો સાથે સંભવી શકે છે. વર્તનમાં ગુસ્સો નહીં પણ દઢતા આણવી જરૂરી છે.
[3] બાળકને પસંદગી આપો : બાળક કંઈ અણગમતી પ્રવૃત્તિ કરતું હોય ત્યારે એને મારીને રોકવાથી કામ સરશે નહીં. એના બદલે એને પસંદગી આપો. જેમ કે જમવા બેસતી વખતે એ રમત કર્યા કરતું હોય ત્યારે એને સ્પષ્ટ પૂછો કે : ‘તારે રમત રમવી છે કે પછી ખાઈ લેવું છે ?’ અથવા તમે એને ભણાવવા બેસાડો તે વખતે અભ્યાસમાં ચિત્ત પરોવવાને બદલે ટી.વી. જોવાનું ચાલુ રાખે તો એને કહી શકાય, ‘તું અભ્યાસ કરવા ન માંગતો હોય તો હું અહીંથી જતો રહું અને મારું કામ કરું.’ પછી તમારા શબ્દોને ચોક્કસ અમલમાં મૂકો; બાળક રમત કરવાનું તમારું સૂચન અવગણવાનું ચાલુ રખે તો તમે એ જગ્યાએથી ખસી જાઓ અને બાળક અભ્યાસની તૈયારી બતાવે ત્યારે જ ત્યાં પરત આવો.
[4] એને પરિણામનું ભાન કરાવો : રમત રમતાં એ પડોશીની બારીનો કાચ તોડી આવે તો એને મારવાથી એ સુધરશે નહીં. પછી ભવિષ્યમાં ફરીથી જ્યારે એ કંઈ ભૂલ કરી બેસશે ત્યારે તમારા મારથી બચવા માટે એ એની ભૂલ તમારાથી સંતાડશે અથવા તો જૂઠું બોલીને જાત બચાવવાનો પ્રયાસ કરશે. એને બદલે એને એના અવિચારી કાર્યથી પેદા થયેલા પરિણામનો ખ્યાલ આપો અને પોતાના કાર્યની જવાબદારીનો સ્વીકાર કરવાની ટેવ પાડો.
[5] બાળકને વિચારવાનો સમય આપો : બાળક જ્યારે માબાપ સાથે નક્કી થયેલા કોઈ મુદ્દામાંથી ધરાર ફરી જાય ત્યારે એને મારવાની વૃત્તિ થઈ આવે એ સ્વાભાવિક છે, પણ વ્યર્થ છે. એને બદલે એને એનું વર્તન સુધારવાની તક આપો. એને એ માટે પૂરતો સમય આપો. અપેક્ષિત વર્તન કરીને એ તમારો વિશ્વાસ પુન: જીતી લે માટે એને સ્પષ્ટ ચેતવણી સાથે થોડો સમય આપો.
[6] ઘર્ષણ ટાળો : બાળક સાથે કંઈ વિવાદાસ્પદ બને ત્યારે એની સાથે વ્યર્થ દલીલમાં ઊતરવાને બદલે એ પરિસ્થિતિથી તત્કાળ દૂર થઈ જાઓ, બીજા રૂમમાં જતા રહો અથવા અન્ય કામમાં લાગી જાઓ. પછી જ્યારે પરિસ્થિતિ ઠેકાણે પડે ત્યારે બાળક સાથેની વાતચીત આગળ વધારો. પરસ્પર જીદમાં એ વખતે એ મુદ્દાને વળગી રહેવા જઈએ તો નાહક આપણે આપણો ગુસ્સો ગુમાવીને બાળકને મારી પાડીએ એવું બને. એને બદલે એને શાંતિ અને મક્કમતાથી કહો : ‘હું બાજુની રૂમમાં મારું કામ કરું છું; તું જ્યારે શાંતિથી વાત કરવા તૈયાર થાય ત્યારે મને કહેજે.’
[7] બાળક પાસેથી શું અપેક્ષિત છે એની એને અગાઉથી સ્પષ્ટ જાણ કરો : બાળક પાસેથી શું ઈચ્છીએ છીએ એની જો એને સ્પષ્ટતા જ ન હોય તો એ મૂંઝાઈ જાય અને આપણને અકળામણમાં મૂકે એવું વર્તન કરી બેસે એવું બને. એ એના મિત્રોની સંગત માણી રહ્યું હોય ત્યારે એકાએક જ આપણે એને ‘તાત્કાલિક ઘેર પાછો આવી જા નહીં તો હું તને જોઈ લઈશ.’ એવો હુકમ કરી દઈએ તે બરાબર નથી. એને બદલે એ જ્યારે એના દોસ્તને ત્યાં જવા નીકળે ત્યારે જ સ્પષ્ટ જણાવીએ કે સાંજે છ વાગ્તા પહેલાં પાછો આવી જજે. તો એ આપણી આજ્ઞાને આયોજનપૂર્વક અનુસરી શકે અને બિનજરૂરી ઘર્ષણમાંથી આપણે ઊગરી જઈએ.
[8] તમારા જૂના દિવસોને યાદ કરો : તમારા બાળપણમાં તમને તમારા માબાપનો માર પડતો એ તમને ગમતું ? માર ખાતી વખતે તમારા મનમાં શી લાગણી ઊઠતી ? તમારા સ્વમાન અને આત્મગૌરવ પર ઘા થતો એ તમને પસંદ હતો ? તમને પસંદગી આપવામાં આવે તો તમે તમારા બાળપણમાં તમારા માબાપનો પ્રેમ પસંદ કર્યો હોત કે માર ? આજે તમને તમારી ભૂલ બદલ કોઈ મારે એ ગમે ખરું ? તમે આજે કદી કોઈ ભૂલ કરતા જ નથી ? તમારી ભૂલનો અહેસાસ તમને કોઈ અપમાનિત કરીને કે બધાંની વચ્ચે મારીને કરાવે એ તમને ગમે ખરું ? બાળકને મારીને તમે તમારા નાનપણમાં ખાધેલા મારનો બદલો લો છો કે પછી તમારા માબાપ પાસેથી મળેલા આ ખોટા શિક્ષણનો તદ્દન લાચારીથી કે અવશપણે અમલ કરી રહ્યા છો ? આ સઘળા પ્રશ્નોના ઉત્તર તમને તમારું આજનું વર્તન ઘડવામાં ચોક્કસપણે ઉપયોગી થશે.
[9] પોતાની જાત માટે થોડો સમય કાઢો : જે માબાપ જીવનમાં રઘવાયાં થયાં હોય, શાંતિનો અભાવ અનુભવતા હોય, હતાશામાં જીવતાં હોય, જીવનશક્તિનો અભાવ અનુભવતા હોય એ એમના બાળક સાથેના વર્તનમાં પોતાનો કાબૂ ગુમાવી બેસે એવો પૂરેપૂરો સંભવ છે. પોતાની હતાશા બાળક પર કઢાય નહીં. પોતાના મનોરંજનનો ખ્યાલ રાખો. નિયમિત કસરત કરો. ઈતર વાંચન કરો. પોતાના શોખની કે રુચિની પ્રવૃત્તિ માટે નિયમિત થોડો સમય કાઢો. કામમાંથી રજા પાડો. હળવાશનો સમય કાઢો. પોતાના દિલનો ઊભરો કોઈની આગળ વ્યક્ત કરી કાઢો. મન જો હળવું હશે તો પોતાના વર્તન પરનો કાબૂ અકબંધ રહેશે એ નક્કી છે.
(લેખ-૩) સુખનું કિરણ...
‘પપ્પા, મારી સાથે એક છોકરી બેંકમાં કામ કરે છે અને મને એ ગમે છે. આપણી જ્ઞાતિની જ છે. એનું નામ છે પૂજા.’ છેલ્લા કેટલાક વખતથી લલિતભાઈ પૂછતાં હતાં તે વાતનો જવાબ સમીરે છેલ્લે આપી દીધો. લલિતભાઇને એમ હતું જ કે સમીરને કોઇ છોકરી પસંદ હશે પરંતુ જ્યારે તેમણે ખરેખર સમીરના મોંએ આ વાત સાંભળી ત્યારે તેઓ થોડાક બેચેન થઈ ગયા. કેમ કે જે વાતનો આપણને ડર હોય એ વાત હકીકતમાં બને ત્યારે આપણને થોડીક તકલીફ તો થાય છે.
સમીર લલિતભાઈનો એકનો એક દીકરો. સરકારી કચેરીમાં લલિતભાઈ મોટી પોસ્ટ પર હતા. પૈસાની કોઈ કમી નહોતી. મોટી દીકરીને પરણાવી દીધી હતી એટલે એની કોઇ ચિંતા ન હતી. હવે એક માત્ર સમીર માટે કેટલાય સમયથી ઘણી જગ્યાએ વાત ચાલતી હતી. સમીર એમ.બી.એ. થઇને પ્રાઇવેટ બેંકમાં સારી પોસ્ટ પર હતો. આમ તો, છોકરીઓની લાઇન લાગે એમ હતું અને સમીર જોવા પણ જતો પરંતુ એનો જવાબ હંમેશા ના જ રહેતો એટલે લલિતભાઇને થયું કે કદાચ સમીરને કોઇ છોકરી ગમતી હોય તો ભલે એની પસંદગી પ્રમાણે એ લગ્ન કરે. તેમને એનો કોઇ વાંધો ન હતો પરંતુ જ્યારે સમીરે કહ્યું કે એ છોકરી તેની સાથે બેંકમાં કામ કરે છે એટલે લલિતભાઇની ચિંતામાં અનેકગણો વધારો થઇ ગયો કેમકે એ સમીરને જાણતાં હતાં કે તે તેની પસંદગીના પાત્ર સાથે લગ્ન તો કરશે જ પરંતુ આવનાર વહુની નોકરી પણ ચાલુ રખાવશે. ઘરની જરૂરિયાત પ્રમાણે જો નોકરી કરતી છોકરીને લાવશે તો વળી પાછું એનું એ જ થશે. લલિતભાઈનાં પત્ની સરોજબહેન પતિની સર્વિસમાં થતી બદલીઓને કારણે ઘણા સમયથી એકલા હતાં અને હવે જ્યારે નિવૃત્ત થવામાં પાંચ-છ વર્ષ બાકી હતાં ત્યારે પણ જો વહુ નોકરી કરતી હોય તો સરોજબેનને વહુના સંગાથની જે વરસોની ઈચ્છા અને જરૂરિયાત હતી એ પૂરી થઈ શકે તેમ નહોતું. સરોજબેનને તો એક સરસ મજાની વાતોડિયણ વહુ જોઇતી હતી. કે જેની સાથે તેઓ આખો દિવસ વાતો કરી શકે, સિરિયલો જોઇ શકે અને બન્ને સાસુ-વહુ ભેગાં મળીને સારું સારું જમવાનું બનાવી શકે….
પરંતુ ભગવાન બધું સારું અને આપણી અપેક્ષા મુજબનું જ આપે તો તો શું જોઇતું હતું ? ક્યાંક તો જીવનમાં એવા વળાંક આવે છે ને કે જ્યાંથી આપણે આપણી જાતનું પુન:મુલ્યાંકન કરવું પડે. લલિતભાઇ અને સરોજબેન આ બધું સમજતા હતા એટલે લલિતભાઇએ નવા મોટા મકાનનું કામ ચાલુ હતું તેનું કામ વધારે ઝડપથી આગળ વધાર્યું અને બીજી તરફ સમીર અને પૂજાની સગાઇ કરાવી દીધી. ત્રણ-ચાર મહિના વીત્યા બાદ બંનેને રજાની અનુકૂળતા થતાં ધામધૂમથી લગ્ન પણ કરાવી દીધા. સિમલામાં મધુરજનીના દિવસો માણી સમીર અને પૂજા ઘરે પરત ફર્યા.
ઘરે આવ્યા બાદ પૂજાએ તરત સમીરને કહ્યું :
‘હું મારી રજા હજુ એક અઠવાડીયા માટે લંબાવી દઉં છું.’
‘કેમ ?’ સમીરને આશ્ચર્ય થયું કેમકે પૂજા કામ પ્રત્યે એકદમ સિન્સિયર હતી અને બને ત્યાં સુધી ઑફિસમાંથી રજા લેવી એને ગમતી ન હતી. લગ્ન પહેલા પણ બન્ને મળતાં ત્યારે ઑફિસનો સમય પૂરો થયા બાદ જ મળતા. ક્યારેય બહાર જવા માટે બેંકમાંથી રજા લીધી હોય એવું બન્યું ન હતું.
‘જો ને મમ્મીને પગ બહુ દુ:ખે છે અને પપ્પા દરરોજ સવાર-સાંજ એક-એક કલાક કસરત કરવા માટે તેમને ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પાસે લઇ જાય છે. વળી, પપ્પાને ઓફિસમાં પણ કેટલું કામ રહે છે એટલે થોડો સમય પપ્પાને બદલે હું મમ્મીને લઈ જાઉં તો ?’ પૂજા બોલી.
‘ઠીક છે. તો તું મમ્મીને ગાડીમાં જ લઇ જજે. હું ઑફિસ બાઇક લઇને જઇશ. આમ પણ વરસાદ જેવું છે એટલે મમ્મી-પપ્પા રીક્ષામાં જાય છે.’ સમીરને આ વાત ગમી. તેને પણ અંદરથી થતું હતું કે પોતે મમ્મી સાથે દવાખાને જાય કેમકે પપ્પાને હજુ ટ્રાફિકમાં કાર લઈ જવાની ફાવટ ન હતી. પોતે મમ્મી સાથે જાય તો મમ્મીને પણ ગમે પરંતુ એને બેંકમાંથી રજા મળે એમ નહોતું. આવી પરિસ્થિતિમાં પૂજાએ સામેથી આ વાત કરી એટલે સમીરને જાણે માથેથી એક ભાર ઊતરી ગયો હોય એવું લાગ્યું.
બીજા દિવસથી પૂજા એના સાસુને ગાડીમાં લઇને ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પાસે જવા માંડી. એણે જોયું કે એના સાસુની આંખમાં જે ખુશી અને ચમક હતી તે એણે પહેલા ક્યારેય જોઇ ન હતી. એનાં સાસુ તેની સાથે નાની-નાની વાતમાં હસતાં, ખુશ થઇ જતાં. જ્યારે લલિતભાઇ કસરત કરવા તેમને લઈ જતા ત્યારે જાણે દવાખાનાના કામે નીકળ્યા હોય એવું લાગતું, પરંતુ હવે પોતાની વહુ સ્પેશ્યલ અઠવાડીયાની રજા લઈને બન્ને ટાઇમ ગાડીમાં પોતાને લઇ જાય છે એ વાત તેમને આત્મીયતાનો અનુભવ કરાવતી. તેઓ ફિઝિયોથેરાપિસ્ટને પણ કહેતા કે હવે તો મારે વહુ આવી ગઇ છે એટલે નિરાંત છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પાસેથી આવ્યા પછી એ પૂજાને ઘરની નાની-નાની વાતોની સમજ આપતા. દરેક વસ્તુ પ્રેમથી શીખવતા. ઘરના દરેક સભ્યની પસંદ-નાપસંદનો ખ્યાલ આપતા. તે સાથે-સાથે પૂજાને શું ભાવે છે, શું ગમે છે એ પૂછી લેતાં અને તેને ભાવતું પણ બનાવતા. પૂજાને પિયરમાં તો સારું હતું જ, પરંતુ અહીં ધીમે ધીમે તેને સાસુ-સસરા પ્રત્યે પોતાના માતા-પિતા જેવી લાગણી બંધાવા લાગી. તે બધાનો જેટલો ખ્યાલ રાખતી, એટલા જ પ્રેમથી સૌ તેનો ખ્યાલ કરતા.
જોતજોતામાં અઠવાડિયું પસાર થઈ ગયું. હવે પૂજાને રજા મળે એમ નહોતું. સોમવારથી તો ઓફિસ જવું પડે તેવી હાલત હતી. સવારે સરોજબેનને પૂજાને એકદમ રોયલ નાસ્તો કરાવ્યો. સાથે સાથે પૂજાને પુછી લીધું કે તે બપોરે કેટલા વાગે સમીર સાથે જમવા આવશે એટલે ગરમ જમવાનું રાખી શકાય. સાંજે પણ સરોજબેને એની પસંદનું સરસ મજાનું જમવાનું બનાવ્યું. આ તરફ, અઠવાડીયાની રજાને લીધે પૂજાને બેંકમાં બહુ મજા આવતી ન હોય એવું લાગવા માંડ્યું. પહેલા તો એ બેંકમાં પોતાના ટેબલ પર બેસતી એટલે જાણે બેંકમય બની જતી પરંતુ હવે કામ કરતાં કરતાં તેને ઘરના વિચાર આવવા લાગ્યા. તેને થયું કે : મમ્મી (સરોજબેન) અત્યારે આમ કરતા હશે….. સુતા હશે…. આ કામ કરતા હશે…. તે વિચાર કર્યા કરતી. ઘણીવાર સરોજબેન નવરાશના સમયમાં આજુબાજુના બાળકોને ઘરે રમાડવા બોલાવતા અને તેમની સાથે વાતો કરતા. તેમને નાસ્તો કરાવતા, તેમની સાથે બેસી કાર્ટુન જોતાં. કોઈકવાર પૂજાની નણંદની પાંચ વર્ષની દીકરી રીયા સાથે ફોનમાં લાંબી-લાંબી વાતો કરતા. આથી, ઑફિસમાં કામ કરતાં કરતાં પૂજાને થતું કે મમ્મી અત્યારે બાળકો જોડે રમતા હશે…. કોની સાથે મસ્તી કરતા હશે ? રીયાનો ફોન આવ્યો હશે ?….. ઑફિસના કામની વચ્ચે પૂજાને ઘરની યાદ આવવા લાગી. સગાઈથી અત્યાર સુધી પસાર કરેલી આનંદમય પળો આગળ આ રોજનું ઑફિસવર્ક એને કંટાળાજનક લાગવા માંડ્યું.
એકવાર એના સસરાએ પૂજાને બોલાવીને કહ્યું કે, ‘બેટા, હવે નવા મકાનમાં જે કંઈ પણ ફેરફાર કરાવવાના છે એનો તમામ નિર્ણય તારે અને સમીરે સાથે મળીને લેવાનો છે. માટે તમે બંને દરરોજ નવા મકાનમાં જઈને બધું જુઓ અને તમારી સગવડ પ્રમાણે તેને શણગારો. આર્કિટેક્ટ સાથે મિટિંગ કરો અને જે તમને પસંદ પડે એ પ્રમાણે બનાવો.’ એ પછી તો પૂરા મકાનનું ફર્નિચર વગેરે પૂજાની પસંદગી પ્રમાણે થયું. ઘરમાં ગાર્ડન બનાવવાનો પ્રોગ્રામ નહોતો પરંતુ પૂજાની ઇચ્છા હતી એટલે પાર્કીંગની જગ્યા નાની કરી ગાર્ડન બનાવવામાં આવ્યો. છેક સગાઇથી માંડી ચુંદડી, લગ્ન, રિસેપ્શન, હનીમૂન….વગેરે દરેક પ્રસંગ માટે જે કંઈ પણ કપડાં, સોનું, દાગીના ખરીદવાનું થતું તે દરેકમાં પૂજાની પસંદગીને અગ્રિમતા અપાતી. ક્યારેક તેને એમ લાગતું પણ ખરું કે પોતે ભલે એમ.બી.એ. ભણેલી છે પરંતુ દરેક બાબતની પોતાને ખબર ન હોવા છતાં એનો અભિપ્રાય જરૂરથી લેવાતો. લગ્ન પછીના થોડા દિવસોમાં એણે જોયું કે એની પર ઑફિસના કામ સિવાય ઘરની કોઇ જવાબદારી નાખવામાં આવી ન હતી. પૂજા બપોરે જમવા આવતી ત્યારે ઘણી વખત વહેલું-મોડું થઇ જાય ત્યારે સરોજબેન ગરમ રોટલી બનાવી તૈયાર રાખતા. પૂજા કહેતી કે આજે મોડું થઇ ગયું છે ત્યારે સરોજબેન હસીને તરત કહેતા કે ‘સમીરને કેમ ખુલાસા નથી કરવા પડતા કે આમ હતું…એટલે મોડું થઇ ગયું કે આમ જવાનું હતું… એટલે મોડું થઇ ગયું ? એમ તારે પણ કહેવાની જરૂર નથી. સમીરને જે વાત લાગુ પડે એમ તને ન પડે ?’ – આમ, દરેક બાબતમાં સરોજબેનનું વર્તન એકદમ સહજ રહેતું. ક્યારેય કોઇ મહેમાન આવે તો પૂજા સાથે સહજ રીતે જ વાત કરતા અને ક્યારેય એવું ન લાગવા દેતાં કે આ બધું કામ મારે કરવું પડે છે.
જેમ જેમ દિવસો પસાર થતાં ગયાં એમ પૂજાને લાગવા માંડ્યું કે એના સાસુને ઘરની બહાર જવું હોય ત્યારે સમીર-પૂજા તથા લલિતભાઇનો ઑફિસેથી આવવા-જવાનો ટાઇમ, ચા-પાણી-નાસ્તા તથા જમવા વગેરેના સમયની અનુકૂળતા જોઇને જ જતા. જ્યારે પોતાને અને સમીરને ક્યારેય ફરવા જવું હોય, બહાર જમવા જવું હોય, કોઇ આવવાનું હોય અથવા ઘરમાં રહેવાની જરૂરિયાત હોય, છતાં પણ તેઓ બહાર જવાની રજા તરત જ આપતાં. પોતાનો પગાર આવ્યો ત્યારે પૂજાના સસરાએ જ કહ્યું કે ‘તમારી મહેનતના પૈસા છે એટલે તમને જેમ યોગ્ય લાગે તેમ તમારા નામે મૂકી દેજો જેથી ભવિષ્યમાં તમને કામ આવે.’ આમ, દર મહિને જે પગાર આવતો એ તો સીધો બેંકમાં જમા થતો હતો.
આખરે એક સાંજે સરોજબેન નાનકડી રીયા સાથે વાત કરતા હતાં ત્યારે પૂજા બાજુમાં જ ઊભી હતી એટલે થોડીક વાતો તેના કાન પર પડી :
‘હેં નાની, તમને ખબર છે હું ક્યાંથી આવી છું ?’
‘હા, બેટા, તું ભગવાનના ઘરેથી આવી છો.’ સરોજબેને હસતાં હસતાં કહ્યું.
‘તો નાની તમને ખબર નથી. મારા દાદીએ કીધું કે હું તો છે ને મારા મમ્મીના પેટમાંથી આવી છું.’
‘સાચી વાત છે દાદીની બેટા. બધા પોતાની મમ્મીના પેટમાંથી જ આવે છે.’ સરોજબેને જવાબ આપ્યો.
‘તો નાની, મારા પેટમાંથી નાનકડું બેબી ક્યારે આવશે ? હું મમ્મી ક્યારે બનીશ ?’ નાનકડી રીયાનો પ્રશ્ન સાંભળી સરોજબેન કામ કરતાં કરતાં અટકી ગયા અને શું જવાબ આપવો એ વિશે વિચાર કરવા માંડ્યા.
એટલામાં પૂજા હસતાં-હસતાં બોલી, ‘મમ્મી, એને કહોને કે તારા લગ્ન થશે એટલે તને નાનું બેબી આવશે અને તું પણ મમ્મી બની જઇશ !’
સરોજબેને રીયાને આમ કહ્યું એટલે તરત જ રીયાએ ફરીથી પૂછ્યું : ‘તો નાની…, પૂજામામીનાં તો હમણાં લગ્ન થઇ ગયાં છે ને ? તો એને બેબી ક્યારે આવશે ?’ હવે ચોંકાવાનો વારો પૂજાનો હતો. પૂજા હજુ બધું સાંભળતી જ હતી. સરોજબેન સમજી ગયા એટલે કાંઇ બોલ્યા નહીં અને ફોન મૂકી દીધો. થોડીવાર પૂરતું વાતાવરણ ગંભીર થઇ ગયું અને પૂજા ગહન વિચારમાં જાણે પડી ગઈ.
બીજા દિવસે સવારે પૂજા રોજ કરતાં થોડી વહેલી ઊઠી ગઈ અને સરસ મજાની સાડી પહેરી પોતાના રૂમથી નીચે ઊતરી. પાછળ સમીર પણ તૈયાર જ હતો. બંન્નેના મોઢા પર સહેજ ઉજાગરો દેખાતો હતો. જાણે મોટી મથામણ પછી કોઈ નિર્ણય પર આવ્યા હોય અને કંઈક કહેવા માંગતા હોય એમ બંન્નેના ચહેરા વંચાતા હતાં.
‘મમ્મી-પપ્પા, અમારે કાંઇક કહેવું છે… ’
‘શું થયું બેટા ? તમે બન્ને કેમ ટેન્શનમાં દેખાવ છો ? બધું બરોબર તો છે ને ? આરામથી બેસીને જે કહેવું હોય તે નિ:સંકોચ કહો.’ લલિતભાઇએ સ્વાભાવિક રીતે કહ્યું.
‘બેટા પૂજા, રોજ તો તું ડ્રેસ પહેરીને ઓફિસ જાય છે, આજે કેમ સાડી પહેરી છે ? કેમ બંન્ને આટલા વહેલા તૈયાર થઇ ગયા છો ? પણ પૂજા જે હોય તે. આ સાડી તને બહુ સરસ લાગે છે હો કે….’ સરોજબેનથી મલકી જવાયું.
પૂજાએ સમીર સામે જોયું અને પછી થોડા ધીમા અવાજે બોલી : ‘મારે સર્વિસ છોડી દેવી છે. પરંતુ જો આપ બંન્ને રજા આપો તો..’
‘અરે, એકદમ કેમ ? ઑફિસમાં કાંઇ તકલીફ છે ? ફાવતું નથી કે કંઇ થયું છે ? શું વાત છે સમીર ? પૂજા આ શું કહે છે ?’ લલિતભાઇ અને સરોજબેન બન્ને એક સાથે બોલી ઉઠ્યા. સમીર હજુ ચૂપ જ હતો અને પૂજા સામે જોતો હતો.
‘મમ્મી-પપ્પા, સાસરે આવ્યા પછી તમારાં બંન્ને પાસેથી હું શીખી છું કે વહુ એટલે શું અને દીકરો એટલે શું. આપે આટલાં સમયમાં મારું જેટલું રાખ્યું છે એટલું તો મારા પોતાના મમ્મી-પપ્પા પણ ન રાખી શકે. માણસાઇનો, સંસ્કારનો અને સંબંધનો એક નવો જ અર્થ આપે મને સમજાવ્યો છે. આપ તો સાસુ-સસરા તરીકે સો ટકા ઉત્તિર્ણ થાવ છો પરંતુ એક વહુ તરીકે હું મારૂં મૂલ્યાંકન કરવા બેસું તો મેં મારા આટલાં વરસોની કેરિયરમાં જે માર્કસ મેળવ્યા છે એનાં કરતાં અનેકગણા ઓછા માર્કસ મળે. તેનું એક માત્ર કારણ મારી નોકરી છે.
આજ સુધી હું એવું સમજતી આવી છું અને મને શીખવાડવામાં આવ્યું છે કે દરેકે પોતાના પગ પર ઊભું રહેવું જોઇએ. કોઈ પર આધારિત ન રહેવું જોઇએ પરંતુ મને ખબર નહોતી કે સ્ત્રીને બહાર કામ કરવાની જરૂરિયાત હોય એનાં કરતાં અનેકગણી જરૂરિયાત એની એના ઘરમાં પણ હોય છે. વળી, જ્યારે પૈસા કમાવવાની જરૂરિયાત ન હોય ત્યારે જો હું આ પરતંત્રતા ન સ્વીકારું તો હું આપના પ્રેમથી વંચિત જ રહી જાઉં એમ મને લાગે છે. આપ બંન્નેનો પ્રેમ હું પાર્ટ-ટાઇમ નહીં, ફૂલ ટાઇમ – ચોવીસેય કલાક મેળવવા માગું છું. અત્યાર સુધી આપે મને શું ગમે છે, ભાવે છે, હું શું વિચારું છું એ હંમેશાં જોયું છે. મારી જ જરૂરિયાતો જોઇ છે. હવે મારે જોવું છે કે પપ્પાને કેવી ચા ભાવે છે ? એમને નાસ્તામાં શું પસંદ છે, શેનું શાક ભાવે છે ? મમ્મીને શું ગમે છે ?….. આપ બંન્ને એ અત્યાર સુધી બધાની ઇચ્છાઓ પૂરી કરી છે. હવે મારે આપ બંન્નેની ઈચ્છાઓ પૂરી કરવી છે. હું જે નિર્ણય લઉં છું એમાં સમીરની પણ સંમતિ છે. વિગતવાર ચર્ચા કર્યા પછી હું સમજી વિચારીને આ નિર્ણય લઈ રહી છું પરંતુ આપ બંન્ને જો રાજીખુશીથી રજા આપો તો હું અમલમાં મૂકી તે પ્રમાણે જીવનની દિશા બદલી શકું. આજથી મારે આપના નિર્ણયોને અનુસરવું છે અને એટલે જ આજે આ સાડી પહેરીને મંદિરે દર્શન કરવા જઈ નવા દિવસની શરૂઆત કરવી છે.’ પૂજાને લાગ્યું કે તે પોતાના અંતરાત્માનો અવાજ વ્યક્ત કરી રહી છે.
લલિતભાઇ અને સરોજબેન કંઈ બોલી ન શક્યા. બધાની આંખોના ખૂણા ભીનાં થઈ ગયાં. સરોજબેન પૂજાને અને લલિતભાઇ પુત્ર સમીરને ખુશીથી ભેટી પડ્યાં. કોઈ હવે આગળ એક પણ શબ્દ બોલી શકે એવી સ્થિતિમાં નહોતું. દીવાનખંડની બારીમાંથી આવતા સૂર્યનાં કિરણ દરેકની આંખના આંસુમાં એક-એક નાનકડું મેઘધનુષ રચતા હતા અને જાણે એમ સુચવતાં હતાં કે આ ઘરમાં આવનાર દરેક કિરણો વધુને વધુ સુખ તથા સંતોષ લઇને આવશે.
સમીર લલિતભાઈનો એકનો એક દીકરો. સરકારી કચેરીમાં લલિતભાઈ મોટી પોસ્ટ પર હતા. પૈસાની કોઈ કમી નહોતી. મોટી દીકરીને પરણાવી દીધી હતી એટલે એની કોઇ ચિંતા ન હતી. હવે એક માત્ર સમીર માટે કેટલાય સમયથી ઘણી જગ્યાએ વાત ચાલતી હતી. સમીર એમ.બી.એ. થઇને પ્રાઇવેટ બેંકમાં સારી પોસ્ટ પર હતો. આમ તો, છોકરીઓની લાઇન લાગે એમ હતું અને સમીર જોવા પણ જતો પરંતુ એનો જવાબ હંમેશા ના જ રહેતો એટલે લલિતભાઇને થયું કે કદાચ સમીરને કોઇ છોકરી ગમતી હોય તો ભલે એની પસંદગી પ્રમાણે એ લગ્ન કરે. તેમને એનો કોઇ વાંધો ન હતો પરંતુ જ્યારે સમીરે કહ્યું કે એ છોકરી તેની સાથે બેંકમાં કામ કરે છે એટલે લલિતભાઇની ચિંતામાં અનેકગણો વધારો થઇ ગયો કેમકે એ સમીરને જાણતાં હતાં કે તે તેની પસંદગીના પાત્ર સાથે લગ્ન તો કરશે જ પરંતુ આવનાર વહુની નોકરી પણ ચાલુ રખાવશે. ઘરની જરૂરિયાત પ્રમાણે જો નોકરી કરતી છોકરીને લાવશે તો વળી પાછું એનું એ જ થશે. લલિતભાઈનાં પત્ની સરોજબહેન પતિની સર્વિસમાં થતી બદલીઓને કારણે ઘણા સમયથી એકલા હતાં અને હવે જ્યારે નિવૃત્ત થવામાં પાંચ-છ વર્ષ બાકી હતાં ત્યારે પણ જો વહુ નોકરી કરતી હોય તો સરોજબેનને વહુના સંગાથની જે વરસોની ઈચ્છા અને જરૂરિયાત હતી એ પૂરી થઈ શકે તેમ નહોતું. સરોજબેનને તો એક સરસ મજાની વાતોડિયણ વહુ જોઇતી હતી. કે જેની સાથે તેઓ આખો દિવસ વાતો કરી શકે, સિરિયલો જોઇ શકે અને બન્ને સાસુ-વહુ ભેગાં મળીને સારું સારું જમવાનું બનાવી શકે….
પરંતુ ભગવાન બધું સારું અને આપણી અપેક્ષા મુજબનું જ આપે તો તો શું જોઇતું હતું ? ક્યાંક તો જીવનમાં એવા વળાંક આવે છે ને કે જ્યાંથી આપણે આપણી જાતનું પુન:મુલ્યાંકન કરવું પડે. લલિતભાઇ અને સરોજબેન આ બધું સમજતા હતા એટલે લલિતભાઇએ નવા મોટા મકાનનું કામ ચાલુ હતું તેનું કામ વધારે ઝડપથી આગળ વધાર્યું અને બીજી તરફ સમીર અને પૂજાની સગાઇ કરાવી દીધી. ત્રણ-ચાર મહિના વીત્યા બાદ બંનેને રજાની અનુકૂળતા થતાં ધામધૂમથી લગ્ન પણ કરાવી દીધા. સિમલામાં મધુરજનીના દિવસો માણી સમીર અને પૂજા ઘરે પરત ફર્યા.
ઘરે આવ્યા બાદ પૂજાએ તરત સમીરને કહ્યું :
‘હું મારી રજા હજુ એક અઠવાડીયા માટે લંબાવી દઉં છું.’
‘કેમ ?’ સમીરને આશ્ચર્ય થયું કેમકે પૂજા કામ પ્રત્યે એકદમ સિન્સિયર હતી અને બને ત્યાં સુધી ઑફિસમાંથી રજા લેવી એને ગમતી ન હતી. લગ્ન પહેલા પણ બન્ને મળતાં ત્યારે ઑફિસનો સમય પૂરો થયા બાદ જ મળતા. ક્યારેય બહાર જવા માટે બેંકમાંથી રજા લીધી હોય એવું બન્યું ન હતું.
‘જો ને મમ્મીને પગ બહુ દુ:ખે છે અને પપ્પા દરરોજ સવાર-સાંજ એક-એક કલાક કસરત કરવા માટે તેમને ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પાસે લઇ જાય છે. વળી, પપ્પાને ઓફિસમાં પણ કેટલું કામ રહે છે એટલે થોડો સમય પપ્પાને બદલે હું મમ્મીને લઈ જાઉં તો ?’ પૂજા બોલી.
‘ઠીક છે. તો તું મમ્મીને ગાડીમાં જ લઇ જજે. હું ઑફિસ બાઇક લઇને જઇશ. આમ પણ વરસાદ જેવું છે એટલે મમ્મી-પપ્પા રીક્ષામાં જાય છે.’ સમીરને આ વાત ગમી. તેને પણ અંદરથી થતું હતું કે પોતે મમ્મી સાથે દવાખાને જાય કેમકે પપ્પાને હજુ ટ્રાફિકમાં કાર લઈ જવાની ફાવટ ન હતી. પોતે મમ્મી સાથે જાય તો મમ્મીને પણ ગમે પરંતુ એને બેંકમાંથી રજા મળે એમ નહોતું. આવી પરિસ્થિતિમાં પૂજાએ સામેથી આ વાત કરી એટલે સમીરને જાણે માથેથી એક ભાર ઊતરી ગયો હોય એવું લાગ્યું.
બીજા દિવસથી પૂજા એના સાસુને ગાડીમાં લઇને ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પાસે જવા માંડી. એણે જોયું કે એના સાસુની આંખમાં જે ખુશી અને ચમક હતી તે એણે પહેલા ક્યારેય જોઇ ન હતી. એનાં સાસુ તેની સાથે નાની-નાની વાતમાં હસતાં, ખુશ થઇ જતાં. જ્યારે લલિતભાઇ કસરત કરવા તેમને લઈ જતા ત્યારે જાણે દવાખાનાના કામે નીકળ્યા હોય એવું લાગતું, પરંતુ હવે પોતાની વહુ સ્પેશ્યલ અઠવાડીયાની રજા લઈને બન્ને ટાઇમ ગાડીમાં પોતાને લઇ જાય છે એ વાત તેમને આત્મીયતાનો અનુભવ કરાવતી. તેઓ ફિઝિયોથેરાપિસ્ટને પણ કહેતા કે હવે તો મારે વહુ આવી ગઇ છે એટલે નિરાંત છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પાસેથી આવ્યા પછી એ પૂજાને ઘરની નાની-નાની વાતોની સમજ આપતા. દરેક વસ્તુ પ્રેમથી શીખવતા. ઘરના દરેક સભ્યની પસંદ-નાપસંદનો ખ્યાલ આપતા. તે સાથે-સાથે પૂજાને શું ભાવે છે, શું ગમે છે એ પૂછી લેતાં અને તેને ભાવતું પણ બનાવતા. પૂજાને પિયરમાં તો સારું હતું જ, પરંતુ અહીં ધીમે ધીમે તેને સાસુ-સસરા પ્રત્યે પોતાના માતા-પિતા જેવી લાગણી બંધાવા લાગી. તે બધાનો જેટલો ખ્યાલ રાખતી, એટલા જ પ્રેમથી સૌ તેનો ખ્યાલ કરતા.
જોતજોતામાં અઠવાડિયું પસાર થઈ ગયું. હવે પૂજાને રજા મળે એમ નહોતું. સોમવારથી તો ઓફિસ જવું પડે તેવી હાલત હતી. સવારે સરોજબેનને પૂજાને એકદમ રોયલ નાસ્તો કરાવ્યો. સાથે સાથે પૂજાને પુછી લીધું કે તે બપોરે કેટલા વાગે સમીર સાથે જમવા આવશે એટલે ગરમ જમવાનું રાખી શકાય. સાંજે પણ સરોજબેને એની પસંદનું સરસ મજાનું જમવાનું બનાવ્યું. આ તરફ, અઠવાડીયાની રજાને લીધે પૂજાને બેંકમાં બહુ મજા આવતી ન હોય એવું લાગવા માંડ્યું. પહેલા તો એ બેંકમાં પોતાના ટેબલ પર બેસતી એટલે જાણે બેંકમય બની જતી પરંતુ હવે કામ કરતાં કરતાં તેને ઘરના વિચાર આવવા લાગ્યા. તેને થયું કે : મમ્મી (સરોજબેન) અત્યારે આમ કરતા હશે….. સુતા હશે…. આ કામ કરતા હશે…. તે વિચાર કર્યા કરતી. ઘણીવાર સરોજબેન નવરાશના સમયમાં આજુબાજુના બાળકોને ઘરે રમાડવા બોલાવતા અને તેમની સાથે વાતો કરતા. તેમને નાસ્તો કરાવતા, તેમની સાથે બેસી કાર્ટુન જોતાં. કોઈકવાર પૂજાની નણંદની પાંચ વર્ષની દીકરી રીયા સાથે ફોનમાં લાંબી-લાંબી વાતો કરતા. આથી, ઑફિસમાં કામ કરતાં કરતાં પૂજાને થતું કે મમ્મી અત્યારે બાળકો જોડે રમતા હશે…. કોની સાથે મસ્તી કરતા હશે ? રીયાનો ફોન આવ્યો હશે ?….. ઑફિસના કામની વચ્ચે પૂજાને ઘરની યાદ આવવા લાગી. સગાઈથી અત્યાર સુધી પસાર કરેલી આનંદમય પળો આગળ આ રોજનું ઑફિસવર્ક એને કંટાળાજનક લાગવા માંડ્યું.
એકવાર એના સસરાએ પૂજાને બોલાવીને કહ્યું કે, ‘બેટા, હવે નવા મકાનમાં જે કંઈ પણ ફેરફાર કરાવવાના છે એનો તમામ નિર્ણય તારે અને સમીરે સાથે મળીને લેવાનો છે. માટે તમે બંને દરરોજ નવા મકાનમાં જઈને બધું જુઓ અને તમારી સગવડ પ્રમાણે તેને શણગારો. આર્કિટેક્ટ સાથે મિટિંગ કરો અને જે તમને પસંદ પડે એ પ્રમાણે બનાવો.’ એ પછી તો પૂરા મકાનનું ફર્નિચર વગેરે પૂજાની પસંદગી પ્રમાણે થયું. ઘરમાં ગાર્ડન બનાવવાનો પ્રોગ્રામ નહોતો પરંતુ પૂજાની ઇચ્છા હતી એટલે પાર્કીંગની જગ્યા નાની કરી ગાર્ડન બનાવવામાં આવ્યો. છેક સગાઇથી માંડી ચુંદડી, લગ્ન, રિસેપ્શન, હનીમૂન….વગેરે દરેક પ્રસંગ માટે જે કંઈ પણ કપડાં, સોનું, દાગીના ખરીદવાનું થતું તે દરેકમાં પૂજાની પસંદગીને અગ્રિમતા અપાતી. ક્યારેક તેને એમ લાગતું પણ ખરું કે પોતે ભલે એમ.બી.એ. ભણેલી છે પરંતુ દરેક બાબતની પોતાને ખબર ન હોવા છતાં એનો અભિપ્રાય જરૂરથી લેવાતો. લગ્ન પછીના થોડા દિવસોમાં એણે જોયું કે એની પર ઑફિસના કામ સિવાય ઘરની કોઇ જવાબદારી નાખવામાં આવી ન હતી. પૂજા બપોરે જમવા આવતી ત્યારે ઘણી વખત વહેલું-મોડું થઇ જાય ત્યારે સરોજબેન ગરમ રોટલી બનાવી તૈયાર રાખતા. પૂજા કહેતી કે આજે મોડું થઇ ગયું છે ત્યારે સરોજબેન હસીને તરત કહેતા કે ‘સમીરને કેમ ખુલાસા નથી કરવા પડતા કે આમ હતું…એટલે મોડું થઇ ગયું કે આમ જવાનું હતું… એટલે મોડું થઇ ગયું ? એમ તારે પણ કહેવાની જરૂર નથી. સમીરને જે વાત લાગુ પડે એમ તને ન પડે ?’ – આમ, દરેક બાબતમાં સરોજબેનનું વર્તન એકદમ સહજ રહેતું. ક્યારેય કોઇ મહેમાન આવે તો પૂજા સાથે સહજ રીતે જ વાત કરતા અને ક્યારેય એવું ન લાગવા દેતાં કે આ બધું કામ મારે કરવું પડે છે.
જેમ જેમ દિવસો પસાર થતાં ગયાં એમ પૂજાને લાગવા માંડ્યું કે એના સાસુને ઘરની બહાર જવું હોય ત્યારે સમીર-પૂજા તથા લલિતભાઇનો ઑફિસેથી આવવા-જવાનો ટાઇમ, ચા-પાણી-નાસ્તા તથા જમવા વગેરેના સમયની અનુકૂળતા જોઇને જ જતા. જ્યારે પોતાને અને સમીરને ક્યારેય ફરવા જવું હોય, બહાર જમવા જવું હોય, કોઇ આવવાનું હોય અથવા ઘરમાં રહેવાની જરૂરિયાત હોય, છતાં પણ તેઓ બહાર જવાની રજા તરત જ આપતાં. પોતાનો પગાર આવ્યો ત્યારે પૂજાના સસરાએ જ કહ્યું કે ‘તમારી મહેનતના પૈસા છે એટલે તમને જેમ યોગ્ય લાગે તેમ તમારા નામે મૂકી દેજો જેથી ભવિષ્યમાં તમને કામ આવે.’ આમ, દર મહિને જે પગાર આવતો એ તો સીધો બેંકમાં જમા થતો હતો.
આખરે એક સાંજે સરોજબેન નાનકડી રીયા સાથે વાત કરતા હતાં ત્યારે પૂજા બાજુમાં જ ઊભી હતી એટલે થોડીક વાતો તેના કાન પર પડી :
‘હેં નાની, તમને ખબર છે હું ક્યાંથી આવી છું ?’
‘હા, બેટા, તું ભગવાનના ઘરેથી આવી છો.’ સરોજબેને હસતાં હસતાં કહ્યું.
‘તો નાની તમને ખબર નથી. મારા દાદીએ કીધું કે હું તો છે ને મારા મમ્મીના પેટમાંથી આવી છું.’
‘સાચી વાત છે દાદીની બેટા. બધા પોતાની મમ્મીના પેટમાંથી જ આવે છે.’ સરોજબેને જવાબ આપ્યો.
‘તો નાની, મારા પેટમાંથી નાનકડું બેબી ક્યારે આવશે ? હું મમ્મી ક્યારે બનીશ ?’ નાનકડી રીયાનો પ્રશ્ન સાંભળી સરોજબેન કામ કરતાં કરતાં અટકી ગયા અને શું જવાબ આપવો એ વિશે વિચાર કરવા માંડ્યા.
એટલામાં પૂજા હસતાં-હસતાં બોલી, ‘મમ્મી, એને કહોને કે તારા લગ્ન થશે એટલે તને નાનું બેબી આવશે અને તું પણ મમ્મી બની જઇશ !’
સરોજબેને રીયાને આમ કહ્યું એટલે તરત જ રીયાએ ફરીથી પૂછ્યું : ‘તો નાની…, પૂજામામીનાં તો હમણાં લગ્ન થઇ ગયાં છે ને ? તો એને બેબી ક્યારે આવશે ?’ હવે ચોંકાવાનો વારો પૂજાનો હતો. પૂજા હજુ બધું સાંભળતી જ હતી. સરોજબેન સમજી ગયા એટલે કાંઇ બોલ્યા નહીં અને ફોન મૂકી દીધો. થોડીવાર પૂરતું વાતાવરણ ગંભીર થઇ ગયું અને પૂજા ગહન વિચારમાં જાણે પડી ગઈ.
બીજા દિવસે સવારે પૂજા રોજ કરતાં થોડી વહેલી ઊઠી ગઈ અને સરસ મજાની સાડી પહેરી પોતાના રૂમથી નીચે ઊતરી. પાછળ સમીર પણ તૈયાર જ હતો. બંન્નેના મોઢા પર સહેજ ઉજાગરો દેખાતો હતો. જાણે મોટી મથામણ પછી કોઈ નિર્ણય પર આવ્યા હોય અને કંઈક કહેવા માંગતા હોય એમ બંન્નેના ચહેરા વંચાતા હતાં.
‘મમ્મી-પપ્પા, અમારે કાંઇક કહેવું છે… ’
‘શું થયું બેટા ? તમે બન્ને કેમ ટેન્શનમાં દેખાવ છો ? બધું બરોબર તો છે ને ? આરામથી બેસીને જે કહેવું હોય તે નિ:સંકોચ કહો.’ લલિતભાઇએ સ્વાભાવિક રીતે કહ્યું.
‘બેટા પૂજા, રોજ તો તું ડ્રેસ પહેરીને ઓફિસ જાય છે, આજે કેમ સાડી પહેરી છે ? કેમ બંન્ને આટલા વહેલા તૈયાર થઇ ગયા છો ? પણ પૂજા જે હોય તે. આ સાડી તને બહુ સરસ લાગે છે હો કે….’ સરોજબેનથી મલકી જવાયું.
પૂજાએ સમીર સામે જોયું અને પછી થોડા ધીમા અવાજે બોલી : ‘મારે સર્વિસ છોડી દેવી છે. પરંતુ જો આપ બંન્ને રજા આપો તો..’
‘અરે, એકદમ કેમ ? ઑફિસમાં કાંઇ તકલીફ છે ? ફાવતું નથી કે કંઇ થયું છે ? શું વાત છે સમીર ? પૂજા આ શું કહે છે ?’ લલિતભાઇ અને સરોજબેન બન્ને એક સાથે બોલી ઉઠ્યા. સમીર હજુ ચૂપ જ હતો અને પૂજા સામે જોતો હતો.
‘મમ્મી-પપ્પા, સાસરે આવ્યા પછી તમારાં બંન્ને પાસેથી હું શીખી છું કે વહુ એટલે શું અને દીકરો એટલે શું. આપે આટલાં સમયમાં મારું જેટલું રાખ્યું છે એટલું તો મારા પોતાના મમ્મી-પપ્પા પણ ન રાખી શકે. માણસાઇનો, સંસ્કારનો અને સંબંધનો એક નવો જ અર્થ આપે મને સમજાવ્યો છે. આપ તો સાસુ-સસરા તરીકે સો ટકા ઉત્તિર્ણ થાવ છો પરંતુ એક વહુ તરીકે હું મારૂં મૂલ્યાંકન કરવા બેસું તો મેં મારા આટલાં વરસોની કેરિયરમાં જે માર્કસ મેળવ્યા છે એનાં કરતાં અનેકગણા ઓછા માર્કસ મળે. તેનું એક માત્ર કારણ મારી નોકરી છે.
આજ સુધી હું એવું સમજતી આવી છું અને મને શીખવાડવામાં આવ્યું છે કે દરેકે પોતાના પગ પર ઊભું રહેવું જોઇએ. કોઈ પર આધારિત ન રહેવું જોઇએ પરંતુ મને ખબર નહોતી કે સ્ત્રીને બહાર કામ કરવાની જરૂરિયાત હોય એનાં કરતાં અનેકગણી જરૂરિયાત એની એના ઘરમાં પણ હોય છે. વળી, જ્યારે પૈસા કમાવવાની જરૂરિયાત ન હોય ત્યારે જો હું આ પરતંત્રતા ન સ્વીકારું તો હું આપના પ્રેમથી વંચિત જ રહી જાઉં એમ મને લાગે છે. આપ બંન્નેનો પ્રેમ હું પાર્ટ-ટાઇમ નહીં, ફૂલ ટાઇમ – ચોવીસેય કલાક મેળવવા માગું છું. અત્યાર સુધી આપે મને શું ગમે છે, ભાવે છે, હું શું વિચારું છું એ હંમેશાં જોયું છે. મારી જ જરૂરિયાતો જોઇ છે. હવે મારે જોવું છે કે પપ્પાને કેવી ચા ભાવે છે ? એમને નાસ્તામાં શું પસંદ છે, શેનું શાક ભાવે છે ? મમ્મીને શું ગમે છે ?….. આપ બંન્ને એ અત્યાર સુધી બધાની ઇચ્છાઓ પૂરી કરી છે. હવે મારે આપ બંન્નેની ઈચ્છાઓ પૂરી કરવી છે. હું જે નિર્ણય લઉં છું એમાં સમીરની પણ સંમતિ છે. વિગતવાર ચર્ચા કર્યા પછી હું સમજી વિચારીને આ નિર્ણય લઈ રહી છું પરંતુ આપ બંન્ને જો રાજીખુશીથી રજા આપો તો હું અમલમાં મૂકી તે પ્રમાણે જીવનની દિશા બદલી શકું. આજથી મારે આપના નિર્ણયોને અનુસરવું છે અને એટલે જ આજે આ સાડી પહેરીને મંદિરે દર્શન કરવા જઈ નવા દિવસની શરૂઆત કરવી છે.’ પૂજાને લાગ્યું કે તે પોતાના અંતરાત્માનો અવાજ વ્યક્ત કરી રહી છે.
લલિતભાઇ અને સરોજબેન કંઈ બોલી ન શક્યા. બધાની આંખોના ખૂણા ભીનાં થઈ ગયાં. સરોજબેન પૂજાને અને લલિતભાઇ પુત્ર સમીરને ખુશીથી ભેટી પડ્યાં. કોઈ હવે આગળ એક પણ શબ્દ બોલી શકે એવી સ્થિતિમાં નહોતું. દીવાનખંડની બારીમાંથી આવતા સૂર્યનાં કિરણ દરેકની આંખના આંસુમાં એક-એક નાનકડું મેઘધનુષ રચતા હતા અને જાણે એમ સુચવતાં હતાં કે આ ઘરમાં આવનાર દરેક કિરણો વધુને વધુ સુખ તથા સંતોષ લઇને આવશે.
(લેખ-૪) ભગવાનના માણસ સફળ શા માટે નથી થતા?
સીધા-સાદા લોકો ક્યારેય કોઇનું ખરાબ નથી ઇચ્છતા હોતા છતાં સફળતાની રેસમાં પાછા પડે છે. તેઓ બહુ ભાવુક અને સંવેદનશીલ હોય છે. વ્યવહારુ ગણતરીઓ પણ લાગણીની સ્લેટ પર જ કરે છે.
આપણી આસપાસ વસતા હજારો લોકોમાં ઘણા એવા પણ નજરે ચડશે, જે સ્વભાવે એકદમ ભોળા અને વ્યવહારમાં સાવ સરળ હોય છે. આવી વ્યક્તિઓને ઘણી વખત 'ભગવાનના માણસ'નું લેબલ લગાવાતું હોય છે પરંતુ એવું પણ બનતું હોય છે કે સફળતા આવા સીધા-સાદા માણસોથી દસ ડગલાં દૂરથી જ ચાલી જાય છે. આવા લોકો ક્યારેય કોઇનું ખરાબ નથી ઇચ્છતા હોતા છતાંય સફળતાની રેસમાં પાછા પડે છે. તેઓ બહુ ભાવુક અને લાગણીશીલ હોય છે. વ્યવહારુ ગણતરીઓ પણ તેઓ લાગણીની સ્લેટ પર કરતાં હોય છે.
અહીં આવા સીધા લોકો માટે સફળ થવાના દસ પગથિયાં આપેલાં છે. આ પ્રત્યેક પગથિયું તમને સફળતાની ઓર નિકટ લઇ જશે.
પહેલું પગથિયું
આત્મવિશ્વાસ: પહેલો સગો પાડોશી નહીં બલકે આત્મવિશ્વાસ. યાની કી જાત પર ભરોસો છે! કોઇ કાર્યમાં તનતોડ મહેનત કરતા પહેલા એ કામ સફળતાપૂર્વક પૂરું કરવાનો આત્મવિશ્વાસ હોવો જોઇએ. નહીંતર ખુદની યોગ્યતા પર નહીં પણ અને બીજાંની સલાહો પર ચાલનારાઓની તો આખી ફોજ છે.
બીજું પગથિયું
યોગ્યતા: એક સફળ અને નિષ્ફળ વ્યક્તિ વચ્ચે સૌથી મોટો તફાવત તેની યોગ્યતાનો હોય છે. કોઇ કામ હાથ પર લેતા પહેલા તે માટેની યોગ્ય લાયકાત કેળવવી જોઇએ. આપણે મહેનત ઘણી કરીએ પણ યોગ્યતાના પ્રશ્નને ઓપ્શનમાં કાઢી નાખીએ તો સફળતાનો સંઘ કાશીએ ન પહોંચે! યોગ્યતાની મૂડી વધારવા સતત જ્ઞાન મેળવતા રહો અને વહેંચતા રહો. સીધા રહીને પણ સફળ થઇ શકાય. બસ તમારા હરીફોથી બહેતર બનવાના પ્રયાસમાં લાગ્યા રહો.
ત્રીજું પગથિયું
આયોજન: રોજિદાં કામ હોય કે જિંદગીનાં મસમોટા ભગીરથ કાર્યો, બધું જ યોગ્ય રીતે આયોજનપૂર્વક થવું જોઇએ. મોટા ભાગના સીધા લોકોની આ જ મુશ્કેલી હોય છે કે તેઓ આયોજન કરવાની કળા નથી જાણતા હોતા અને પરિણામે બીજા લોકો પર નિર્ભર રહેવું પડે છે. સફળ થનારા લોકોની ખૂબી એ જ હોય છે કે તેઓ દરેક કામને તબક્કાવાર આયોજનપૂર્વક જ કરતા હોય છે. આની સામે સીધા લોકો કહેતા રહી જાય છે કે 'ભલાઇનો તો જમાનો જ નથી રહ્યો!' પરંતુ એવું નથી. સફળતા માટે જરૂરી છે ગણતરીપૂર્વકનું યોગ્ય આયોજન અને તેનું યોગ્ય 'બેકઅપ!'
ચોથું પગથિયું
પરિવર્તન: જેમ બંધિયાર પાણી સડી જાય તેવું જ વ્યક્તિત્વનું પણ છે. બદલાતા સમયની સાથોસાથ તમારા વ્યક્તિત્વમાં કોઇને કોઇ સકારાત્મક પરિવર્તન આણતા રહો, જેથી તમારો સહજ અને સરળ સ્વભાવ ઓર નીખરી આવશે. એટલું જ નહીં આજુબાજુનાં પરિવર્તનોને પણ એટલી જ સહજતાથી સ્વીકારતા શીખો. જો આપણે નહીં બદલાઇ એ તો સમય બદલાઇ જશે. આસપાસના લોકો બદલી જશે અને આપણે વસવસો કરીને ત્યાંને ત્યાં જ રહી જશું! પરિવર્તન એ સંસારનો જ નહીં, સફળતાનો પણ નિયમ છે!
પાંચમું પગથિયું
આંતરિક સંઘર્ષ: આપણી અંદર સતત એક યુદ્ધ ચાલતું રહે છે, એ છે જાત સામેનું યુદ્ધ. ઘણા લોકો આ આંતરદ્વંદ્વમાં જ પાછળ રહી જાય છે. જેમાં એક મન કહે છે બીજાઓ જેવા બનો, જયારે બીજું કહે છે જેવા છો તે જ ઠીક છો! ક્યારેક તો આ લડાઇ જીવનભર ચાલતી રહે છે. સફળ થવા માટે આંતરદ્વંદ્વના આ કળણમાંથી બહાર આવવું આવશ્યક છે. એ માટે મનને મક્કમ બનાવવું પડશે અને જાતને મજબુત બનાવવી પડશે 'અંદરથી સ્ટ્રોંગ!' તમારી દીવાદાંડી તમે જ બનો.
છઠ્ઠું પગથિયું
પડકાર: દરેક કામ, પ્રત્યેક તકને એક પડકારની જેમ ઝીલી લો. આ પડકાર આપણને લક્ષ્ય કેન્દ્રિત બનાવે છે. જો તમે નવાનવા પડકાર ઝીલવામાં ડરતા રહેશો તો સફળતા પણ આપણાથી ડરીને દૂર જ રહેશે. તકને પડકાર માનવાથી બીજો ફાયદો એ થાય છે કે એકાગ્રતા વધે છે અને સફળતાની શકયતાઓ પણ વધી જાય છે. એટલે જો સરળતાને વ્યક્તિત્વનો મંત્ર ગણીએ તો પડકાર એ સફળતાનો મંત્ર છે!
સાતમું પગથિયું
ટીમ વર્ક: આપણે રોબિન્સન ક્રૂસોની જેમ કોઇ ટાપુ પર એકલા નથી રહેતા. સાવ એકલા રહીને કોઇ કામ ન થઇ શકે. આપણે ગમે તેટલી સરળ, સમજદાર કે કાબેલ વ્યક્તિ હોઇએ પણ ટીમના મહત્વને વીસરી જઇને કામ કરશું તો સફળતા પણ એકલવાયી જ રહેશે. આપણે સફળ છીએ એવું માનવા માટે પણ બીજા લોકો જોઇશે ને! આથી ઊલટું, ટીમ વર્ક અને ભાગીદારીથી આપણામાં તંદુરસ્ત હરીફાઇના ગુણ ખીલે છે. વળી, આપણો સહજ સ્વભાવ ટીમમાં પણ સમ્માનનીય બનાવે છે.
આઠમું પગથિયું
લાગણીઓની સ્વસ્થતા: ઘણી વખત આપણે લાગણીઓને વશ થઇને એવાં કામો કરતા હોઇએ છીએ, જેને બીજા શબ્દોમાં સમાધાન કહી શકાય. અલબત્ત, આપણે બીજાને નુકસાન થાય એવું કશું ન કરીએ પણ આપણો ખુદનો ફાયદો થાય એવું તો કરી જ શકાય. વળી, એટલા આળા પણ ન બનીએ કે ખસખસના દાણાની પણ ઠેસ વાગી જાય!
નવમું પગથિયું
વ્યવહારકુશળતા: સીધા લોકો ઘણી વખત બીજાઓ સાથે વ્યવહાર કરવામાં જ માર ખાઇ જતા હોય છે. કરવા જઇએ ભલાઇ અને થઇ જાય કંઇક ઊલટું. આપણા વ્યવહારમાં વિચાર અને આચાર વચ્ચે સાતત્ય હોવું જોઇએ, જેથી બધા સામે ચાલીને આપણા સાથીદાર બનવા ઇચ્છે! જો આપણો વ્યવહાર નબળો અને સાવ બાંધછોડ કરવાની વૃત્તિવાળો રહ્યો તો સફળતા તો એક બાજુએ રહી પણ શોષણના શિકાર થઇ જવાની શકયતા રહે છે. એટલે 'સખાવત લાખની પણ વ્યવહાર કોડીનો'!
દસમું પગથિયું
ડર નિવારણ: ઘણી વખત આપણે કાલ્પનિક ભયથી પીડાતા હોઇએ છીએ. જેથી કામ શરૂ કર્યા પહેલા જ હાર માની લઇએ છીએ. આ ભયના પાયામાં અનુભવ અને આત્મવિશ્વાસ ખૂટતા હોય છે. સતત ડર્યા કરવાની વૃત્તિ આપણા પ્રયત્નોને પણ ત્રુટિયુક્ત બનાવે છે. સફળ લોકો કંઇ વિશિષ્ટ ઇશ્વરીય શક્તિ ધરાવતા નથી હોતા. બસ તેઓ ડર્યા વિના કામ કર્યે રાખતા હોય છે. સાચુકલા ભય કરતા ઘણી વખત આ કાલ્પનિક ભય વધુ ઘાતક પુરવાર થતો હોય છે, માટે સફળ થવા આ ભયને તો જાકારો દેવો જ રહ્યો.
આપણી આસપાસ વસતા હજારો લોકોમાં ઘણા એવા પણ નજરે ચડશે, જે સ્વભાવે એકદમ ભોળા અને વ્યવહારમાં સાવ સરળ હોય છે. આવી વ્યક્તિઓને ઘણી વખત 'ભગવાનના માણસ'નું લેબલ લગાવાતું હોય છે પરંતુ એવું પણ બનતું હોય છે કે સફળતા આવા સીધા-સાદા માણસોથી દસ ડગલાં દૂરથી જ ચાલી જાય છે. આવા લોકો ક્યારેય કોઇનું ખરાબ નથી ઇચ્છતા હોતા છતાંય સફળતાની રેસમાં પાછા પડે છે. તેઓ બહુ ભાવુક અને લાગણીશીલ હોય છે. વ્યવહારુ ગણતરીઓ પણ તેઓ લાગણીની સ્લેટ પર કરતાં હોય છે.
અહીં આવા સીધા લોકો માટે સફળ થવાના દસ પગથિયાં આપેલાં છે. આ પ્રત્યેક પગથિયું તમને સફળતાની ઓર નિકટ લઇ જશે.
પહેલું પગથિયું
આત્મવિશ્વાસ: પહેલો સગો પાડોશી નહીં બલકે આત્મવિશ્વાસ. યાની કી જાત પર ભરોસો છે! કોઇ કાર્યમાં તનતોડ મહેનત કરતા પહેલા એ કામ સફળતાપૂર્વક પૂરું કરવાનો આત્મવિશ્વાસ હોવો જોઇએ. નહીંતર ખુદની યોગ્યતા પર નહીં પણ અને બીજાંની સલાહો પર ચાલનારાઓની તો આખી ફોજ છે.
બીજું પગથિયું
યોગ્યતા: એક સફળ અને નિષ્ફળ વ્યક્તિ વચ્ચે સૌથી મોટો તફાવત તેની યોગ્યતાનો હોય છે. કોઇ કામ હાથ પર લેતા પહેલા તે માટેની યોગ્ય લાયકાત કેળવવી જોઇએ. આપણે મહેનત ઘણી કરીએ પણ યોગ્યતાના પ્રશ્નને ઓપ્શનમાં કાઢી નાખીએ તો સફળતાનો સંઘ કાશીએ ન પહોંચે! યોગ્યતાની મૂડી વધારવા સતત જ્ઞાન મેળવતા રહો અને વહેંચતા રહો. સીધા રહીને પણ સફળ થઇ શકાય. બસ તમારા હરીફોથી બહેતર બનવાના પ્રયાસમાં લાગ્યા રહો.
ત્રીજું પગથિયું
આયોજન: રોજિદાં કામ હોય કે જિંદગીનાં મસમોટા ભગીરથ કાર્યો, બધું જ યોગ્ય રીતે આયોજનપૂર્વક થવું જોઇએ. મોટા ભાગના સીધા લોકોની આ જ મુશ્કેલી હોય છે કે તેઓ આયોજન કરવાની કળા નથી જાણતા હોતા અને પરિણામે બીજા લોકો પર નિર્ભર રહેવું પડે છે. સફળ થનારા લોકોની ખૂબી એ જ હોય છે કે તેઓ દરેક કામને તબક્કાવાર આયોજનપૂર્વક જ કરતા હોય છે. આની સામે સીધા લોકો કહેતા રહી જાય છે કે 'ભલાઇનો તો જમાનો જ નથી રહ્યો!' પરંતુ એવું નથી. સફળતા માટે જરૂરી છે ગણતરીપૂર્વકનું યોગ્ય આયોજન અને તેનું યોગ્ય 'બેકઅપ!'
ચોથું પગથિયું
પરિવર્તન: જેમ બંધિયાર પાણી સડી જાય તેવું જ વ્યક્તિત્વનું પણ છે. બદલાતા સમયની સાથોસાથ તમારા વ્યક્તિત્વમાં કોઇને કોઇ સકારાત્મક પરિવર્તન આણતા રહો, જેથી તમારો સહજ અને સરળ સ્વભાવ ઓર નીખરી આવશે. એટલું જ નહીં આજુબાજુનાં પરિવર્તનોને પણ એટલી જ સહજતાથી સ્વીકારતા શીખો. જો આપણે નહીં બદલાઇ એ તો સમય બદલાઇ જશે. આસપાસના લોકો બદલી જશે અને આપણે વસવસો કરીને ત્યાંને ત્યાં જ રહી જશું! પરિવર્તન એ સંસારનો જ નહીં, સફળતાનો પણ નિયમ છે!
પાંચમું પગથિયું
આંતરિક સંઘર્ષ: આપણી અંદર સતત એક યુદ્ધ ચાલતું રહે છે, એ છે જાત સામેનું યુદ્ધ. ઘણા લોકો આ આંતરદ્વંદ્વમાં જ પાછળ રહી જાય છે. જેમાં એક મન કહે છે બીજાઓ જેવા બનો, જયારે બીજું કહે છે જેવા છો તે જ ઠીક છો! ક્યારેક તો આ લડાઇ જીવનભર ચાલતી રહે છે. સફળ થવા માટે આંતરદ્વંદ્વના આ કળણમાંથી બહાર આવવું આવશ્યક છે. એ માટે મનને મક્કમ બનાવવું પડશે અને જાતને મજબુત બનાવવી પડશે 'અંદરથી સ્ટ્રોંગ!' તમારી દીવાદાંડી તમે જ બનો.
છઠ્ઠું પગથિયું
પડકાર: દરેક કામ, પ્રત્યેક તકને એક પડકારની જેમ ઝીલી લો. આ પડકાર આપણને લક્ષ્ય કેન્દ્રિત બનાવે છે. જો તમે નવાનવા પડકાર ઝીલવામાં ડરતા રહેશો તો સફળતા પણ આપણાથી ડરીને દૂર જ રહેશે. તકને પડકાર માનવાથી બીજો ફાયદો એ થાય છે કે એકાગ્રતા વધે છે અને સફળતાની શકયતાઓ પણ વધી જાય છે. એટલે જો સરળતાને વ્યક્તિત્વનો મંત્ર ગણીએ તો પડકાર એ સફળતાનો મંત્ર છે!
સાતમું પગથિયું
ટીમ વર્ક: આપણે રોબિન્સન ક્રૂસોની જેમ કોઇ ટાપુ પર એકલા નથી રહેતા. સાવ એકલા રહીને કોઇ કામ ન થઇ શકે. આપણે ગમે તેટલી સરળ, સમજદાર કે કાબેલ વ્યક્તિ હોઇએ પણ ટીમના મહત્વને વીસરી જઇને કામ કરશું તો સફળતા પણ એકલવાયી જ રહેશે. આપણે સફળ છીએ એવું માનવા માટે પણ બીજા લોકો જોઇશે ને! આથી ઊલટું, ટીમ વર્ક અને ભાગીદારીથી આપણામાં તંદુરસ્ત હરીફાઇના ગુણ ખીલે છે. વળી, આપણો સહજ સ્વભાવ ટીમમાં પણ સમ્માનનીય બનાવે છે.
આઠમું પગથિયું
લાગણીઓની સ્વસ્થતા: ઘણી વખત આપણે લાગણીઓને વશ થઇને એવાં કામો કરતા હોઇએ છીએ, જેને બીજા શબ્દોમાં સમાધાન કહી શકાય. અલબત્ત, આપણે બીજાને નુકસાન થાય એવું કશું ન કરીએ પણ આપણો ખુદનો ફાયદો થાય એવું તો કરી જ શકાય. વળી, એટલા આળા પણ ન બનીએ કે ખસખસના દાણાની પણ ઠેસ વાગી જાય!
નવમું પગથિયું
વ્યવહારકુશળતા: સીધા લોકો ઘણી વખત બીજાઓ સાથે વ્યવહાર કરવામાં જ માર ખાઇ જતા હોય છે. કરવા જઇએ ભલાઇ અને થઇ જાય કંઇક ઊલટું. આપણા વ્યવહારમાં વિચાર અને આચાર વચ્ચે સાતત્ય હોવું જોઇએ, જેથી બધા સામે ચાલીને આપણા સાથીદાર બનવા ઇચ્છે! જો આપણો વ્યવહાર નબળો અને સાવ બાંધછોડ કરવાની વૃત્તિવાળો રહ્યો તો સફળતા તો એક બાજુએ રહી પણ શોષણના શિકાર થઇ જવાની શકયતા રહે છે. એટલે 'સખાવત લાખની પણ વ્યવહાર કોડીનો'!
દસમું પગથિયું
ડર નિવારણ: ઘણી વખત આપણે કાલ્પનિક ભયથી પીડાતા હોઇએ છીએ. જેથી કામ શરૂ કર્યા પહેલા જ હાર માની લઇએ છીએ. આ ભયના પાયામાં અનુભવ અને આત્મવિશ્વાસ ખૂટતા હોય છે. સતત ડર્યા કરવાની વૃત્તિ આપણા પ્રયત્નોને પણ ત્રુટિયુક્ત બનાવે છે. સફળ લોકો કંઇ વિશિષ્ટ ઇશ્વરીય શક્તિ ધરાવતા નથી હોતા. બસ તેઓ ડર્યા વિના કામ કર્યે રાખતા હોય છે. સાચુકલા ભય કરતા ઘણી વખત આ કાલ્પનિક ભય વધુ ઘાતક પુરવાર થતો હોય છે, માટે સફળ થવા આ ભયને તો જાકારો દેવો જ રહ્યો.
(લેખ-૫) લાગે છે જીવન જીવવાનો ડર…
જીવન એક અમૂલ્ય ભેટ છે, પરંતુ આ ભેટ જયારે અભિશાપ લાગવા માંડે ત્યારે ? આજે જીવન અતિશય ઝડપી અને યાંત્રિક થઇ ગયું છે. બસ, યંત્રની જેમ દરરોજ રાત્રે ઊંઘ કરી ચાર્જ થઇ જવાનું અને ફરી પાછા દિવસ દરમિયાન એ જ ઝડપે કામે લાગી જવાનું. દિવસ દરમિયાન જીવન જીવવાનો લાગતો આ ડર કેવો વિચિત્ર અનુભવ છે! હા, રસ્તા પર ચાલીએ કે વાહન ચલાવતા અકસ્માતનો ડર, બહારગામ મુસાફરી કે અન્ય શહેરોમાં રહેવામાં બોમ-બ્લાસ્ટનો ડર . અરે..! ક્યારેક તો સ્વયંને સચોટ સાબિત કરવા માટે લાગતો ડર, તો ક્યાંક પતિ-પત્નીને લગ્નજીવનનો ડર, માતા-પિતાને સંતાનના ઉજવળ ભવિષ્યનો ડર. બહારના ખાન-પાનમાં બીમારીનો ડર.. બસ, આ બધામાંથી સ્વયંને પણ સ્વયંથી લાગતો ડર… લાગે છે જીવન જીવવાનો ડર……
આજે જીવન કોઈ જગ્યાએ જીવંત અને સલામતી ભર્યું રહ્યું નથી. આપણાં જીવનમાં દરેક બાબતે “ડર” એટલો સાહજિક થઇ ગયો છે કે ડગલે ને પગલે આપને અસંખ્ય ડરથી ઘેરાય ગયા છીએ અને આ ડરના કારણે જ આપણી માનસિકતા ખતમ થવા લાગી છે. વિનાકારણ ગુસ્સો, કંટાળો, નિરાશા, ઉદ્વેગ આ બધું જ ઘેરવા લાવે છે. આજે સુખ અને શાંતિથી કોઈ ડર રાખ્યા વગર જીવન જીવનાર કોઈ વ્યક્તિ રહ્યું નથી. જીવનને એક અમૂલ્ય ભેટ માનનાર કોઈ વ્યક્તિ, સમાજ કે વિશ્વ આ ડરથી બાકાત નથી. દરેકને સતાવે છે જીવન જીવવાનો ડર…
ભવિષ્યની ચિંતાઓ, વર્તમાનનું વલણ અને ભૂતકાળના ભયસ્થાનો દરેકના જીવનમાં વહેતા રહે છે. આપણે ભલે આધ્યાત્મિકતાની વાતો કરીએ પણ તે માત્ર થોડા સમય પુરતું જ રહે છે… પરંતુ ફરી પાછા એ જ યંત્રવત જીવન જીવવા લાગીએ છીએ. આપણે પણ જાણીએ છીએ કે વ્યવહારિક જીવનમાં આધ્યાત્મિકતા વિચારમાત્ર રહી જાય છે. શું આપણે બોમ્બ વિસ્ફોટ વખતે કે કોઈ અકસ્માત વખતે આધ્યાત્મિક વિચારો કરી શકીશું? નહિ ને ! એ શક્ય જ નથી લાગતું..
સુખ અને શાંતિ કોને ગમતી ના હોય ? પરંતુ ઘટના કે સંજોગ જ એવા બની જાય, તો જીવનમાં યંત્ર બની જ જવું પડે છે. શું નોકરીમાં ઉપરી અધિકારીને કોઈ વ્યક્તિ આધ્યાત્મિકતાના વિચારો વર્ણવી નોકરી બચાવી શકશે ? કે પછી ફિલ્મોની માફક આકર્ષક સંવાદો બોલી પતિ-પત્ની પોતાનું લગ્નજીવન બચાવી શકશે? જયારે જીવનમાં કોઈ ડર રહેતો નથી અને કોઈ ઈચ્છા જ રહેતી નથી ત્યારે કદાચ આવી વાતો અને વિચારો સહજ લાગે.. પરંતુ કદાચ આપણા માટે આ વાત શક્ય નથી. આ બધા ડરમાં પણ જીવન જીવવાની અલગ મજા છે.
જીવનમાં લાગતો આ ડર એક ભાગ સ્વરૂપ હોય શકે. બરોબર ને ! ભલે હસતા કે રડતા આ ડરને જીરવવો જ પડે છે અને આ તો જીવનનો એક ભાગ છે. તેમ છતાં આપણી ઈચ્છાઓ એટલી બધી પ્રબળ થઈ જાય છે કે ક્યારેક આપણને પણ સમજાતું નથી કે આપણે ખરેખર શું મેળવવું છે અને આજ ઈચ્છાઓ – અપેક્ષાઓ આપણને ડરની વધુ નજીક લઇ જાય છે. તો પછી આપણે જીવનમાં શા માટે આટલા બધા ડરથી ડરીએ છીએ. ડરથી ડરવાથી સમસ્યાનો ઉકેલ મળી શકતો નથી કે જીવન સરળ પણ બની જતું નથી. પરંતુ ડરને જીવનનો એક ભાગ માની એ બનાવ કે ઘટનાને કાળક્રમે ભૂલી જવો જ હિતાવહ છે. ડરનો હિંમતભેર સામનો કરવાનો છે. દરેક દિવસો એકસરખા રહેવાના નથી ક્યારેક ડરનું વાતાવરણ હશે તો ક્યારેક સુખમય દિવસો… તો પછી જીવન જીવવાનો ડર શાનો…?
આજે જીવન કોઈ જગ્યાએ જીવંત અને સલામતી ભર્યું રહ્યું નથી. આપણાં જીવનમાં દરેક બાબતે “ડર” એટલો સાહજિક થઇ ગયો છે કે ડગલે ને પગલે આપને અસંખ્ય ડરથી ઘેરાય ગયા છીએ અને આ ડરના કારણે જ આપણી માનસિકતા ખતમ થવા લાગી છે. વિનાકારણ ગુસ્સો, કંટાળો, નિરાશા, ઉદ્વેગ આ બધું જ ઘેરવા લાવે છે. આજે સુખ અને શાંતિથી કોઈ ડર રાખ્યા વગર જીવન જીવનાર કોઈ વ્યક્તિ રહ્યું નથી. જીવનને એક અમૂલ્ય ભેટ માનનાર કોઈ વ્યક્તિ, સમાજ કે વિશ્વ આ ડરથી બાકાત નથી. દરેકને સતાવે છે જીવન જીવવાનો ડર…
ભવિષ્યની ચિંતાઓ, વર્તમાનનું વલણ અને ભૂતકાળના ભયસ્થાનો દરેકના જીવનમાં વહેતા રહે છે. આપણે ભલે આધ્યાત્મિકતાની વાતો કરીએ પણ તે માત્ર થોડા સમય પુરતું જ રહે છે… પરંતુ ફરી પાછા એ જ યંત્રવત જીવન જીવવા લાગીએ છીએ. આપણે પણ જાણીએ છીએ કે વ્યવહારિક જીવનમાં આધ્યાત્મિકતા વિચારમાત્ર રહી જાય છે. શું આપણે બોમ્બ વિસ્ફોટ વખતે કે કોઈ અકસ્માત વખતે આધ્યાત્મિક વિચારો કરી શકીશું? નહિ ને ! એ શક્ય જ નથી લાગતું..
સુખ અને શાંતિ કોને ગમતી ના હોય ? પરંતુ ઘટના કે સંજોગ જ એવા બની જાય, તો જીવનમાં યંત્ર બની જ જવું પડે છે. શું નોકરીમાં ઉપરી અધિકારીને કોઈ વ્યક્તિ આધ્યાત્મિકતાના વિચારો વર્ણવી નોકરી બચાવી શકશે ? કે પછી ફિલ્મોની માફક આકર્ષક સંવાદો બોલી પતિ-પત્ની પોતાનું લગ્નજીવન બચાવી શકશે? જયારે જીવનમાં કોઈ ડર રહેતો નથી અને કોઈ ઈચ્છા જ રહેતી નથી ત્યારે કદાચ આવી વાતો અને વિચારો સહજ લાગે.. પરંતુ કદાચ આપણા માટે આ વાત શક્ય નથી. આ બધા ડરમાં પણ જીવન જીવવાની અલગ મજા છે.
જીવનમાં લાગતો આ ડર એક ભાગ સ્વરૂપ હોય શકે. બરોબર ને ! ભલે હસતા કે રડતા આ ડરને જીરવવો જ પડે છે અને આ તો જીવનનો એક ભાગ છે. તેમ છતાં આપણી ઈચ્છાઓ એટલી બધી પ્રબળ થઈ જાય છે કે ક્યારેક આપણને પણ સમજાતું નથી કે આપણે ખરેખર શું મેળવવું છે અને આજ ઈચ્છાઓ – અપેક્ષાઓ આપણને ડરની વધુ નજીક લઇ જાય છે. તો પછી આપણે જીવનમાં શા માટે આટલા બધા ડરથી ડરીએ છીએ. ડરથી ડરવાથી સમસ્યાનો ઉકેલ મળી શકતો નથી કે જીવન સરળ પણ બની જતું નથી. પરંતુ ડરને જીવનનો એક ભાગ માની એ બનાવ કે ઘટનાને કાળક્રમે ભૂલી જવો જ હિતાવહ છે. ડરનો હિંમતભેર સામનો કરવાનો છે. દરેક દિવસો એકસરખા રહેવાના નથી ક્યારેક ડરનું વાતાવરણ હશે તો ક્યારેક સુખમય દિવસો… તો પછી જીવન જીવવાનો ડર શાનો…?